فیلم سراسر شب؛ تخیل یا توهم رهایی؟!

به گزارش آریا بلاگ، در این داستان، علت ها و معلول ها از پی هم می آیند و با وجود اینکه گاهی گیج کننده به نظر می رسند ولی فهمیدنی هستند. داستان اصلی که از واقعیت فاصله گرفته است، مربوط به مهتاست که خواهرش دو ماه است در خوابی عجیب فرو رفته است و خیال بیداری ندارد.

فیلم سراسر شب؛ تخیل یا توهم رهایی؟!

راضیه فیض آبادی| فیلم با چند تصویر واقعی شروع می شود: سقفی سفید که سایه روشنی از نور بر آن نقش بسته است، کمد لباس، میز آرایش، میز تحریر و کتابخانه.

در ادامه مریم را می بینیم که در فضایی آبی رنگ و با صدا هایی عجیب وغریب که واقعی به نظر نمی آید، روی تختی خوابیده است و صدای راوی را می شنویم که می گوید: آخر این داستان، مریم بعد از دو ماه از خواب بیدار می شه، اما ما نمی فهمیم که به آرزوش که بازیگری سینماست می رسه یا نه.

در اولین صحنه فیلم، روی داستان بودگی تاکید می شود، انگار فیلم از همان ابتدا می خواهد بگوید که تمام آنچه می بینیم، زاییده تخیل است و واقعیت ندارد. اما مگر سینما همین نیست؟ مگر سینما همان بستری نیست که محدودیت های واقعیت را ندارد و تخیل را پرواز می دهد؟

این تاکید دوباره بر داستان بودگی و غیرواقعی بودن برای چیست؟ در سراسر شب، کشمکش اصلی بین واقعیت است و خیال. گاهی این دست بالا را دارد و گاهی آن و سینما، میان این دو میانجی گری می کند.

شخصیت های اصلی داستان، دختری جوان است به نام مهتا و مردی میانسال است به نام داوود مرادی. مهتا دانشجوی پزشکی است، اما به سینما علاقه مند است. حرفه اش با واقعیت سر و کار دارد، اما خاطرش با خیال؛ بر خلاف او، داوود حرفه اش سینماست (سینما که بستر تخیل است) و بار خاطرش واقعیت.

واقعیت خود را به زندگی داوود تحمیل می کند. گرسنگی که بیان استعاری از جیب های خالی و دغدغه های روزمره معیشتی است، واقعیت های تلخی است که داوود هر چه تلاش کند که نبیندشان، نمی تواند.

این دوگانه در پیرنگ داستان هم وجود دارد، پیرنگ از دو داستان مستقل تشکیل شده است، داستانی حاشیه ای که رئالیستی است و در آن دختری به نام شهره از فردی (که انتهای فیلم می فهمیم برادرش بوده است) کتک خورده و همراه مرد دیگری به دنبال ضارب می گردند.

در این داستان، علت ها و معلول ها از پی هم می آیند و با وجود اینکه گاهی گیج کننده به نظر می رسند ولی فهمیدنی هستند. داستان اصلی که از واقعیت فاصله گرفته است، مربوط به مهتاست که خواهرش دو ماه است در خوابی عجیب فرو رفته است و خیال بیداری ندارد.

او برای گشودن گره زندگی خواهر، سراسر شب را با آدم هایی از جمله داوود می گذراند که روزی با مریم (خواهرش) در ارتباط بوده اند، این داستان به خاطر درهم تنیدگی خیال و واقعیت گیج مان می کند و در آخر در ابهام رهای مان می کند. نقطه اتصال این دو پیرنگ، فردی است به نام شریفیان. از یک سو، برادر شهره کارمند شریفیان است و شهره در خانه شریفیان مصدوم شده است.

از سویی دیگر، قوه تخیل داوود وابسته به سرمایه شریفیان است: چک که می کشد مجالی به پرواز تخیلش می دهد. شریفیان، تهیه کننده ای سرمایه دار و بازاری است، سوپرمارکت بزرگی دارد و به قول خودش برای دل خود گاهی فیلم می سازد.

سلیقه سینمایی اش فیلم های مبتذل را می پسندد، سواد سینمایی اش هم از 50 سال پیش تغییری نکرده است. فیلم ها را به دو دسته تقسیم می کند؛ فیلم های با انتها، فیلم های بدون انتها. اما با این وجود، داوود برای نوشتن فیلمنامه اش به او نیاز دارد. خیلی نیاز دارد. در سراسر شب، تلخی این واقعیت، عمیق به جان می نشیند.

در سراسر شب، سینما حضوری خودبنیاد دارد. امر سینمایی در فیلم به مثابه هویتی مستقل در فیلم جاری است. به این معنا که ذهنیتی مستقل از شخصیت ها در فیلم حضور دارد. برای مثال در جایی از فیلم تا واژه آلفاویل از دهان دختری که کتک خورده (شهره) خارج می شود، مهتا می گوید آلفاویل اسم فیلم محبوب من است.

واژه آلفاویل برای شهره و مهتا، تداعی گر چیزی نیست بلکه برای آن ذهنیت جاری در کل فیلم تداعی گر است. یا باز شدن درِ کافه، تداعی گر موسیقی صحنه می شود. فیلم را چندباره و ریزبینانه که ببینید از این دلالت ها بسیار می یابید. در سراسر شب، سینما حضوری واقع نما دارد.

اگر تلویزیون را به تعبیر بودریاری به عنوان مجاز جزء به کل به عنوان سینما تعبیر کنیم، می توانیم دلالت های حضور تلویزیون در این فیلم را آشکار کنیم. اولین حضور تلویزیون (بخوانید سینما) در اتاق مریم است. تصویر مخدوشی از داوود در آن نمایش داده می شود، تصویر واضح می شود و ما وارد تلویزیون می شویم، وارد دنیای برساختی دیگری که دنیای داوود است.

این حرکت رفت و برگشتی است، یعنی در خانه داوود هم مریم در تلویزیون ناگهان ظاهر می شود، داوود را صدا می کند، سرش داد می زند، تهدید می کند و... در واقع مرز بین دنیای واقعی و دنیای تخیل را مخدوش می کند. در بسیاری از صحنه های فیلم، شک می کنیم که این ها زاییده تخیل است یا واقعیت.

در سطح روایی، بخش هایی از روایت مانند خواب عمیق طولانی مریم، این مرز را مخدوش می کند و در سطح تصویری صحنه های آبی حضور مریم، صدا هایی که پژواک می شوند و نور هایی که در صحنه به سرعت خاموش و روشن می شوند، روی درهم تنیدگی خیال و واقعیت تاکید می کنند.

عناصر تصویری نیز این انگاره را تقویت می کنند، برای مثال آینه ها که ظاهرا انعکاسی از واقعیت هستند در فیلم کارکرد خود را ندارند.

مهتا در دستشویی کافه به جای خودش، تصویر مریم را در آینه می بیند، یا شریفیان در آپارتمانش از مقابل آینه که عبور می کند، تصویر او در آینه همچنان ایستاده است. واقعیت کجا اتفاق می افتد؟ آینه انعکاسی از واقعیت است یا برساختی از واقعیت؟

در سراسر شب، سینما حضوری ابرواقعیتی دارد. به تعبیر بودریار، واقعیت است که بر اساس وانموده ها برساخته می شود و نه بر عکس. به عبارت دیگر سینما، بازنمایی کننده واقعیت نیست بلکه این واقعیت است که بر اساس سینما برساخته می شود.

داوود سودای ساختن جهانی را دارد که تخیل می کند. مهتا در جایی از فیلم به علی می گوید شاید هم زندگی باید یه کم شبیه فیلم ها باشه و وقتی تاکسی درست به موقع می رسد، می گوید این بار شبیه فیلم ها رخ داد.

در سطحی گسترده تر و فراتر از اتفاق های جزیی فیلم در انتها هم می بینیم، گویی تمام آنچه به عنوان واقعیت در فیلم معرفی شده است، همانی بوده که در فیلمنامه سینمایی داوود اتفاق افتاده است؛ انگار واقعیت براساس نسخه ای سینمایی برساخته شده است.

در سراسر شب، سینما حضوری سرمایه دارانه دارد. سراسر شب به ظاهر درباره نجات بخشی سینما است؛ برای خیلی ها از جمله داوود مرادی، مهتا، علی و شاید برای ما، سینماست که تلخی های زندگی واقعی را به گونه ای دیگر رقم می زند. سینماست که باید مریم را با بوسه ای از خواب به بیداری و به زندگی دعوت کند.

اما امروز، واقعیت برساخته سینما وقتی نجات دهنده و رهایی بخش است که سرمایه دارانی همچون شریفیان، داوود را از پرت شدن در گودال فقر معیشت بازدارند. در جایی از فیلم طناز می گوید: در دهه 50 بچه ها رو برای اینکه مارکسیست بشن می فرستادن امریکا این کنایه نشان از زخم عمیقی دارد که سرمایه داری از فقدان عدالت و جعل مفهوم عدالت برایمان به امانت می گذارد.

اینجاست که سینما دیگر تخیل رهایی نیست بلکه توهم رهایی است.

منبع: فرادید
انتشار: 9 بهمن 1399 بروزرسانی: 9 بهمن 1399 گردآورنده: ariyablog.ir شناسه مطلب: 5537

به "فیلم سراسر شب؛ تخیل یا توهم رهایی؟!" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "فیلم سراسر شب؛ تخیل یا توهم رهایی؟!"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید