مشهورترین میراث جهانی یونسکو در آسیا: سفری به قلب تاریخ و طبیعت قاره کهن
به گزارش آریا بلاگ، قاره آسیا، با گستردگی پهناور و تاریخ غنی خود، میزبان گنجینهای از ارزشمندترین آثار فرهنگی و طبیعی جهان است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدهاند . این آثار نه تنها نمایانگر نبوغ و خلاقیت بشری در طول هزاران سال هستند، بلکه زیباییهای بکر و شگفتانگیز طبیعت را نیز به نمایش میگذارند . از دیوارهای باستانی که هزاران کیلومتر امتداد دارند تا معابد باشکوهی که در دل جنگلها پنهان شدهاند، هر یک از این مکانها داستانی منحصر به فرد برای روایت دارند و سالانه میلیونها گردشگر را از سراسر جهان به سوی خود جذب میکنند .
در این گزارش، به معرفی برجستهترین و مشهورترین این آثار در سراسر آسیا میپردازیم.
نمادهای بیبدیل آسیا: سه شگفتی جهانی
برخی از سایتهای یونسکو در آسیا به دلیل عظمت، اهمیت تاریخی و شهرت جهانی، به نمادهایی فراتر از مرزهای یک کشور تبدیل شدهاند.
دیوار بزرگ چین: این سازه شگفتانگیز که بیش از 21,000 کیلومتر طول دارد، بدون شک یکی از مشهورترین ساختههای دست بشر است . ساخت این دیوار از قرن سوم پیش از میلاد با هدف محافظت از امپراتوریهای چین در برابر تهاجمات شمالی آغاز شد و بیش از دو هزار سال به طول انجامید . دیوار چین که مجموعهای از استحکامات، برجهای دیدهبانی و قلعههاست، نه تنها یک شاهکار دفاعی بوده، بلکه در حفظ فرهنگ و سنتهای چین نیز نقشی حیاتی ایفا کرده است . این اثر که در فهرست عجایب هفتگانه جدید جهان نیز قرار دارد، در سال 2001 با روزانه هفتاد هزار بازدیدکننده، پربازدیدترین سازه جهان بود.
چالشهای حفاظتی و تلاشها برای بقابا وجود شهرت جهانی، این میراث عظیم با تهدیدات جدی طبیعی و انسانی روبرو است :
- فرسایش طبیعی: بخشهای قابل توجهی از دیوار، بهویژه آنهایی که از خاک کوبیده و خشت ساخته شدهاند، در برابر باد، باران، سیل، زلزله و بیابانزایی بسیار آسیبپذیر هستند .
- توسعه انسانی و آسیبها: توسعه شهری، ساختوسازهای غیرمجاز، فعالیتهای کشاورزی و معدنکاوی، و سرقت آجر و سنگ توسط ساکنان محلی برای ساخت خانه، منجر به تخریب بخشهایی از دیوار شده است .
- گردشگری کنترلنشده: تمرکز بیش از حد گردشگران در بخشهای خاصی مانند "بادالینگ"، باعث فرسودگی سازه، دیوارنویسی و آسیبهای فیزیکی شده است .
برای مقابله با این چالشها، دولت چین با همکاری یونسکو اقدامات گستردهای انجام داده است، از جمله تصویب "مقررات حفاظت از دیوار بزرگ" در سال 2006، استخدام بیش از 3000 نگهبان، و استفاده از فناوریهای نوین مانند هوش مصنوعی و اسکن سهبعدی برای پایش و مرمت علمی . تلاشها بر این است که مرمتها با حفظ اصالت و استفاده از مصالح سنتی انجام شود و بخشی از درآمدهای گردشگری مستقیماً به پروژههای حفاظتی اختصاص مییابد .
آنگکور، کامبوج: مجموعه باستانشناسی آنگکور در کامبوج، پایتخت امپراتوری خمر از قرن نهم تا پانزدهم، یکی از مهمترین سایتهای باستانشناسی در جنوب شرقی آسیا به شمار میرود . شاخصترین بنای این مجموعه، آنگکور وات، به عنوان بزرگترین مجموعه مذهبی جهان شناخته میشود که در قرن دوازدهم ساخته شد . این معبد نمادی از قدرت و اوج معماری خمر است و با ساختار پیچیده، کانالهای آبیاری و حکاکیهای ظریف، بازدیدکنندگان را شگفتزده میکند.
چالشهای حفاظتی و همکاریهای بینالمللیاین مجموعه باشکوه با تهدیداتی متفاوت اما به همان اندازه جدی دست و پنجه نرم میکند:
- گردشگری انبوه: رشد چشمگیر تعداد گردشگران فشار شدیدی بر منابع آب زیرزمینی منطقه وارد کرده که میتواند به فرونشست زمین و بیثباتی سازهها منجر شود . همچنین تردد زیاد بازدیدکنندگان باعث فرسایش سنگنگارههای ظریف میشود .
- چالشهای زیستمحیطی: رشد ریشههای قطور درختان در میان سنگها، تغییرات اقلیمی، بارانهای موسمی شدید و نوسانات سطح آب، فرآیند فرسایش سنگها را تسریع کرده و سازهها را تهدید میکند .
- توسعه و ساختوسازهای غیرقانونی: گسترش شهر سیم ریپ و ساختوسازهای غیرمجاز در مناطق حفاظتشده، یکپارچگی منظر فرهنگی آنگکور را به خطر انداخته است .
برای حفاظت از آنگکور، یک همکاری بینالمللی برجسته تحت نظارت یونسکو شکل گرفته است. "کمیته هماهنگی بینالمللی برای حفاظت از آنگکور" (ICC-Angkor) و "مرجع ملی آپسارا" (APSARA) بر پروژههای مرمتی نظارت میکنند . اقداماتی مانند مدیریت پایدار گردشگری، احیای سیستم مدیریت آب باستانی و مقابله با ساختوسازهای غیرقانونی، منجر به خروج این سایت از "فهرست میراث جهانی در خطر" در سال 2004 شد که یک موفقیت بزرگ حفاظتی محسوب میشود .
تاج محل، هند: این آرامگاه مرمرین و باشکوه در شهر آگرای هند، که به عنوان "جواهر هنر اسلامی در هند" شناخته میشود، نمادی از عشق ابدی و یکی از شاهکارهای تحسینشده معماری جهانی است . تاج محل به دستور شاه جهان، امپراتور مغول، برای یادبود همسرش ممتاز محل در قرن هفدهم ساخته شد . این بنا که در فهرست عجایب هفتگانه جدید جهان نیز قرار دارد، با گنبد سفید، منارههای متقارن و تزئینات خیرهکنندهاش، هر بینندهای را مسحور خود میکند و در سال 1983 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید .
چالشهای حفاظتی و تلاشها برای بقااین گوهر معماری با تهدیدهای جدی ناشی از آلودگی، خطرات ساختاری و گردشگری انبوه روبرو است:
- آلودگی هوا و آب: این جدیترین خطر برای تاج محل است . آلایندههای صنعتی، ترافیک و سوزاندن زباله باعث رسوب ذرات کربن و گرد و غبار روی سنگ مرمر شده و رنگ آن را زرد و قهوهای میکند . همچنین، دیاکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن باعث ایجاد باران اسیدی شده که به سطح سنگ آسیب میرساند . علاوه بر این، آلودگی شدید رودخانه یامونا باعث رشد حشراتی شده که فضولات آنها لکههای سبز و سیاه بر دیوارههای مرمرین به جا میگذارد .
- پایداری سازه و فونداسیون: فونداسیون تاج محل بر پایههایی از چوب آبنوس و ماهون استوار است که برای حفظ استحکام به رطوبت دائمی رودخانه یامونا نیاز دارند . کاهش سطح آب رودخانه به دلیل سدسازی و مصارف کشاورزی، این پایهها را در معرض خشکی و پوسیدگی قرار داده و خطر نشست نامتوازن، ترک خوردن گنبد و کج شدن منارهها را افزایش داده است . از سوی دیگر، سیلابهای ناگهانی مانند آنچه در سال 2023 رخ داد نیز تهدیدی برای محوطه بنا محسوب میشود .
- گردشگری انبوه: تاج محل سالانه میزبان میلیونها گردشگر است که تردد آنها باعث فرسایش کفپوشها و دیوارهای مرمرین میشود . مدیریت این جمعیت انبوه نیز فشار زیادی بر زیرساختهای منطقه وارد میکند .
برای مقابله با این چالشها، دولت هند با همکاری سازمان باستانشناسی هند (ASI) و یونسکو اقدامات گستردهای را به اجرا گذاشته است:
- مقابله با آلودگی: ایجاد یک منطقه حفاظتی به وسعت 10,400 کیلومتر مربع (Taj Trapezium Zone) با قوانین سختگیرانه صنعتی و ممنوعیت تردد خودروهای بنزینی و دیزلی در شعاع 500 متری بنا . همچنین، نمای مرمرین به طور دورهای با روش سنتی "مولتانی میتی" (خاک رس) پاکسازی میشود تا سفیدی خود را بازیابد .
- مدیریت گردشگری: محدود کردن تعداد بازدیدکنندگان روزانه به 40 هزار نفر، افزایش قیمت بلیت و محدود کردن زمان بازدید به سه ساعت برای کنترل جمعیت و کاهش فرسایش .
- حفاظت از سازه: سازمان ASI به طور مداوم وضعیت فونداسیون را ارزیابی میکند و پروژههایی برای پاکسازی رودخانه یامونا در دست اجراست . این تلاشها تحت نظارت مستمر یونسکو برای رعایت استانداردهای بینالمللی حفاظت انجام میشود .
گنجینههای فرهنگی و تاریخی
آسیا مملو از شهرهای باستانی و بناهای تاریخی است که هر یک پنجرهای به سوی تمدنهای گذشته میگشایند.
بناهای تاریخی کیوتوی باستان، ژاپن: این مجموعه که در سال 1994 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید، شامل 17 اثر در شهرهای کیوتو، اوجی و اتسو است . کیوتو برای بیش از هزار سال (از 794 تا 1868 میلادی) پایتخت امپراتوری و مرکز فرهنگی، هنری و مذهبی ژاپن بود و به همین دلیل، این مجموعه شاهدی بر اوج شکوفایی فرهنگ این کشور است .
- بناهای شاخص: این مجموعه گسترده شامل 13 معبد بودایی، 3 زیارتگاه شینتو و 1 قلعه است . از مشهورترین آنها میتوان به کینکاکو-جی (کوشک طلایی) با نمای پوشیده از ورق طلا ، کیومیزو-درا با ایوان چوبی عظیم که بدون میخ ساخته شده ، ریوآن-جی با مشهورترین باغ صخرهای (ذن) ژاپن ، و قلعه نیجو، اقامتگاه شوگونها با "کفپوشهای بلبلی" معروفش، اشاره کرد .
- اوج معماری و هنر باغسازی: این مجموعه به عنوان عالیترین تجلی معماری چوبی ژاپنی در دوره پیشامدرن شناخته میشود . سازههای آن با سیستم «تیر و ستون» و اتصالات پیچیده چوبی، انعطافپذیری بالایی در برابر زلزله دارند . باغهای کیوتو، از باغهای صخرهای مینیمالیستی تا باغهای گردش، تأثیر عمیقی بر طراحی منظر در سراسر جهان داشتهاند .
- چالشها و راهکارهای حفاظتی: این میراث ارزشمند با چالشهای مدرنی مانند گردشگری انبوه (Overtourism) ، بلایای طبیعی مانند زلزله و آتشسوزی ، و توسعه شهری روبرو است. برای مقابله با این تهدیدها، راهکارهایی چون تکیه بر صنعتگران سنتی برای مرمت ، وضع قوانین سختگیرانه شهرسازی مانند محدودیت ارتفاع ساختمانها ، و مدیریت پایدار گردشگری از طریق توزیع گردشگران و آموزش آنها به کار گرفته شده است .
شهر ممنوعه، چین: این مجموعه کاخ امپراتوری در قلب پکن، برای نزدیک به 500 سال مرکز سیاسی و تشریفاتی امپراتوری چین و محل زندگی 24 امپراتور از سلسلههای مینگ و چینگ بود . این مجموعه تنها یک کاخ باشکوه نیست، بلکه تجسم فیزیکی کیهانشناسی، فلسفه و قدرت مطلق در چین باستان است .
- معماری قدرت: طراحی شهر ممنوعه به گونهای است که هر جزء آن، مفاهیم عمیق قدرت و سلسله مراتب را به نمایش میگذارد . کل مجموعه بر اساس یک محور مرکزی شمالی-جنوبی و با تقارن مطلق طراحی شده که نمادی از نظم کیهانی و جایگاه امپراتور به عنوان «پسر آسمان» و مرکز جهان بود .
- نمادگرایی: رنگ زرد، به عنوان رنگ انحصاری امپراتور، به طور گسترده در سقفهای کاشیکاری شده استفاده میشد تا نماد قدرت و مرکزیت باشد . مجموعه به دو بخش دربار بیرونی (برای امور دولتی و مراسم) و دربار درونی (محل زندگی خصوصی امپراتور) تقسیم شده بود که جدایی حوزه عمومی و خصوصی قدرت را نشان میداد . تالار هماهنگی عالی (Taihe Dian)، به عنوان بزرگترین و مهمترین بنا، مرکز نمادین قدرت امپراتوری محسوب میشد .
شهر تاریخی سوخوتای، تایلند: پیش از بانکوک، سوخوتای اولین پایتخت تایلند و مهد معماری باشکوه این کشور بود. پارک تاریخی سوخوتای با مجسمههای عظیم بودا که در میان خرابههای معابد آجری و تالابهای نیلوفر آبی قرار گرفتهاند، فضایی آرام و معنوی را برای بازدیدکنندگان فراهم میکند.
لائونگ پرابانگ، لائوس: این شهر تاریخی به همراه 33 روستای اطرافش، به دلیل ترکیبی بینظیر از میراث معماری سنتی لائوس و ساختارهای اروپایی دوره استعمار، در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است. معابد با سقفهای طلایی و خانههای چوبی، فضایی منحصر به فرد و آرام را در این شهر ایجاد کردهاند.
شگفتیهای طبیعت آسیا
علاوه بر آثار تاریخی، طبیعت بکر و متنوع آسیا نیز سهم بزرگی در فهرست میراث جهانی یونسکو دارد.
خلیج ها لونگ، ویتنام: این خلیج شگفتانگیز که در زبان ویتنامی به معنای «اژدهای نزولکرده» است، با هزاران جزیره سنگ آهکی (کارست) که از آبهای زمردین خلیج تونکین سر برآوردهاند، یکی از زیباترین مناظر طبیعی جهان را خلق کرده است .
- شکلگیری و تنوع زیستی: این چشمانداز حاصل فرآیندهای زمینشناسی طولانی است؛ سنگ آهک آن طی 500 میلیون سال شکل گرفته و تکامل کارستها نتیجه 20 میلیون سال فرسایش در آب و هوای گرم و مرطوب استوایی است . این منطقه دارای اکوسیستمهای متنوع و زیستگاه 14 گونه گیاهی بومی و 50 گونه جانوری بومی است .
- چالشها و مدیریت: این سایت با تهدیداتی چون گردشگری انبوه، آلودگی ناشی از قایقها، آبزیپروری و تغییرات اقلیمی (بالا آمدن سطح دریا) روبرو است . برای مقابله، «هیئت مدیره خلیج ها لونگ» با راهبردهایی مانند تنظیم گردشگری، نظارت بر کیفیت آب و گسترش منطقه حفاظتشده برای الحاق مجمعالجزایر «کات با» به مدیریت پایدار آن میپردازد .
جنگلهای بارانی استوایی سوماترا، اندونزی: این مجموعه که شامل سه پارک ملی است، یکی از غنیترین و متنوعترین اکوسیستمهای جهان را در خود جای داده است. این جنگلها زیستگاه گونههای نادری مانند ببر سوماترایی، فیل سوماترایی و اورانگوتان هستند. همچنین بزرگترین و بلندترین گلهای جهان در این منطقه رشد میکنند.
شالیزارهای پلکانی بانائو، فیلیپین: این شالیزارهای شگفتانگیز که حدود 2000 سال پیش با دست و ابزارهای ابتدایی در دامنههای کوهستانی ساخته شدهاند، یک «چشمانداز فرهنگی زنده» محسوب میشوند . این مزارع که گاهی «هشتمین شگفتی جهان» نامیده میشوند، با یک سیستم آبیاری باستانی که آب را از جنگلهای بالادست هدایت میکند، تغذیه میشوند .
- تهدیدهای بقا: این میراث با چالشهای جدی روبرو است. تغییرات اقلیمی و جنگلزدایی، سیستم آبیاری باستانی را مختل کرده و باعث فرسایش خاک شده است . اما بزرگترین تهدید، چالش اجتماعی-اقتصادی است؛ مهاجرت نسل جوان به شهرها و عدم علاقه به کشاورزی سنتی، منجر به متروکه شدن و تخریب تدریجی این پلکانها شده است . این سایت به دلیل همین تهدیدها بین سالهای 2001 تا 2012 در فهرست «میراث در خطر» قرار داشت .
جنگلهای هیرکانی، ایران: این جنگلهای باستانی که در امتداد ساحل جنوبی دریای خزر کشیده شدهاند، میلیونها سال قدمت دارند. این نوار سبز که بخشی از آن در جمهوری آذربایجان نیز قرار دارد، یک اکوسیستم منحصر به فرد با تنوع زیستی غنی است.
خلاصه
قاره آسیا دارای مجموعهای غنی و متنوع از میراث جهانی یونسکو است که شهرت جهانی دارند. در میان مشهورترین این آثار میتوان به دیوار بزرگ چین به عنوان یک سازه دفاعی عظیم، مجموعه آنگکور در کامبوج با معبد باشکوه آنگکور وات، و تاج محل در هند به عنوان نماد عشق و معماری اسلامی-هندی اشاره کرد. این سایتهای نمادین با چالشهای حفاظتی جدی مانند فرسایش، فشار گردشگری و آلودگی روبرو هستند که تلاشهای گسترده ملی و بینالمللی برای مقابله با آنها در جریان است .
علاوه بر این سه نماد، مکانهای فرهنگی دیگری مانند شهر ممنوعه در چین، که تجسم معماری قدرت و کیهانشناسی چینی است ، و بناهای تاریخی کیوتو در ژاپن، که اوج معماری چوبی و هنر باغسازی را به نمایش میگذارد ، از محبوبیت بالایی برخوردارند. شهرهای باستانی سوخوتای در تایلند و لائونگ پرابانگ در لائوس نیز از دیگر سایتهای فرهنگی مشهور هستند.
در حوزه میراث طبیعی و فرهنگی، خلیج ها لونگ در ویتنام به عنوان یک شگفتی زمینشناسی با تنوع زیستی بالا شناخته میشود که با چالشهای ناشی از گردشگری و تغییرات اقلیمی مواجه است . شالیزارهای پلکانی فیلیپین، یک چشمانداز فرهنگی زنده، بیش از هر چیز با تهدیدهای اجتماعی-اقتصادی ناشی از مهاجرت نسل جوان و رها شدن کشاورزی سنتی دست و پنجه نرم میکند . جنگلهای بارانی سوماترا در اندونزی و جنگلهای هیرکانی در ایران نیز از جمله مشهورترین سایتهای طبیعی ثبت شده هستند. این مکانها در مجموع، نمایانگر تاریخ، فرهنگ و طبیعت غنی و متنوع قاره آسیا و همچنین تلاشهای جهانی برای حفظ این گنجینهها برای نسلهای آینده هستند.