پوشاک سنتی اقوام خراسان شمالی؛ از کرمانج ها تا ترکمنان - آریا بلاگ

لباس های محلی مردم خراسان شمالی با داشتن تنوع چشمگیر رنگ و طرح، علاوه بر اینکه پوشش اسلامی و کاملی برای زنان و مردان محسوب می گردد، به دلیل اینکه غالبا برگرفته از زیبایی های طبیعت و رنگ های شاد فصل بهار هستند، سبب آرامش روحی و روانی استفاده نمایندگان نیز می گردد.

کرمانج های شمال خراسان

یکی از این جنبه های تمایز، لباس زنان کرمانج در ایل های مختلف است که ریشه در سلایق و باورهای آن ها دارد. لباس زنان کرد خراسان رنگین کمانی از زیبایی و بهاری بی خزان است.

لباس زنان

البسه زنان و دختران کرمانج این استان غالبا شامل 5 قسمت یاشار یا چارقد، کراس (بلوز)، شیلوار (دامن)، جلیقه و شلیته است.

یاشار: یا چارقد که در اصطلاح امروزی روسری گفته می گردد، شال حریر مخصوصی است که به عنوان پوشش سر استفاده می گردد و به گونه ای است که سر و حتی چهره زن، به جز چشمان وی را نیز می پوشاند.

سربند نیز دستمال یزدی است که غالبا ترکیبی از رنگ های قرمز و مشکی بوده و برای محکم کردن یاشار روی آن بسته می گردد.

کراس: لباس بالاتنه بوده و به پیراهن بلند ساده ای گفته می گردد که یقه خاصی ندارد و پایین آن نیز چین دار است.

شیلوار: یکی از بخش های اصلی لباس زنان کرد خراسان شیلوار است. شیلوار یا پارچه، دامن پر چینی است که در پوشش دخترها نارنجی یا زردرنگ بوده و در خانم ها نیز به رنگ قرمز و از پارچه مخملی تهیه می شد و حاصل دوخت آن لباسی با چین بسیار زیاد و خوش حالت می شد.

شیلوار با استفاده از نخ های رنگی و سکه های قدیمی (دراو)، دراودوزی و قیطان دوزی می شد و در پایین آن نیز با نوارهایی رنگارنگ که ماخل نامیده می شدند، دوردوزی های زیبایی ایجاد می شد. شیلوار معمولا تا زیر زانو است، ولی در برخی از ایل ها بلند و تا ساق پا می رسد.

شیلوار به نسبت سن و سال نیز دارای تفاوت است و شیلوار دختران با زنان بزرگسال فرق می نماید.

شلیته: دامنی بلندی تا محدوده زانو و از جنس مخمل بوده که با رنگ های متنوع حاشیه دوزی می گردد.

جلیقه: معمولا از جنس مخمل بوده و سکه های قدیمی که در قدیم به عنوان پس انداز خانم ها به آن دوخته می شد و به مرور زمان به جزئی از لباس تبدیل شده است، زیبایی خاصی به آن می بخشد و غالبا نیز کراس و جلیقه با شلیته همرنگ انتخاب می شدند.

گار و کله: البته علاوه بر این پوشش ها باید گار یعنی گوشواره ای بلندی که به دو طرف عرقچین متصل و روی آن یاشار و سربند بسته می شد، کله، پوششی از جنس پارچه مخمل که روی کراس پوشیده می شد، جوراب را نیز افزود که به بنا به شرایط و فصول مختلف سال پوشیده می شدند و با یکدیگر پوششی مرکب از رنگ ها و پیغام ها را ایجاد می کردند.

علاوه بر اقلام ذکر شده که به صورت پوشش استفاده می گردد بانوان کرد شمال خراسان از تزیینات زیادی روی لباس ها و سروگردن و دست های خود استفاده می نمایند از جمله خرمهره ها روی سربند یا لبه های جیب, آویزهای نقره و طلا بر بناگوش, پیشانی بندهای مختلف, دستبندهای متنوع از انواع عقیق و کهربا و نقره سینه ریزهای گوناگون و قاب های دعا و سکه های فراوان روی جلیقه های الوان استفاده می نمایند.

پوشاک مردان

پوشاک مردانه کرمانج های خراسان شمالی نیز شامل عرق چین، که لاو و لچگ بود که همچون پوشاک بانوان دارای رنگ های شاد و برگرفته از طبیعت بودند.

ترکمنان شمال خراسان

پوشش بانوان و مردان ترکمن خراسان شمالی نیز با استفاده از ابریشم و پشم گوسفندان تهیه می شد و غالبا شامل چاوک، کولته، چلپی و یلک می شد.

لباس زنان

چاوک: لباسی شبیه به مانتوهای امروزی بوده که پارچه آن از ابریشم قرمز رنگ بوده و آستر زیر پارچه نیز در حاشیه ها و سرآستین ها سوزن دوزی دارد.

کولته: شبیه کت بوده و این لباس به صورت آویز روی دوش در مجالس استفاده می شده است.

چلپی: زیباترین لباس سوزن دوزی ترکمن و از جنس ابریشم است که با دارا بودن تنوع و ظرافت خاص در مراسم ازدواج به عروس می پوشانند.

یلک: تنها لباسی است که با زیورآلات و سکه تزیین می گردد و بر سر می اندازند و جنس آن نیز از ابریشم است.

لباس مردان

دون: یا قرمز دون لباس محلی مردان ترکمن است که جنس آن ابریشم قرمز تیره و با راه راه مشکی بوده و نوع سوزن دوزی آن قیطان دوزی است که با عرض دو سانت و به رنگ مشکی و قرمز در کناره ها و سرآستین لباس دوخته می گردد.

اچمک: نوعی لباس دارای دو بخش بیرونی و داخلی است که بخش بیرونی آن از پارچه های مشکی که روی آن طرح هایی به شکل لوزی، به رنگ های متفاوت و از جنس ابریشم تشکیل شده و درون آن از پوست بره مشکی تهیه شده است و آن را معمولا مردان در فصول سرد پاییز و زمستان می پوشند.

پای پوش سنتی غالب مردم خراسان شمالی نیز اعم از کرد و ترک و ترکمن چاروق بوده که از چرم طبیعی تهیه می شد و نوک آن نیز اندکی برگشته بود.

این کفش سنتی با نخ ها و اشکال مختلف تزیین می شد و دارای بندها و تسمه های بلندی بود که بندهای آن را به ساق پا می پیچیدند و برای زیباتر شدن چاروق نیز در نوک برگشته آن از منگوله ای تهیه شده از نخ های ابریشم رنگی استفاده می شد.

با توجه به گذر زمان و تغییر سلایق پوشاک مردم، ضروری است برای حفظ طرح و نقش لباس های سنتی خراسان شمالی، این طرح و نقش ها در مدل های تازه بکار گرفته شوند و محصولات تازهی با استفاده از اندوخته های پوششی زیبای خراسان شمالی فراوری گردد.

پوشاندن لباس های محلی به مجسمه های موزه مفخم و چند مجسمه دیگر در استان، به تنهایی نمی تواند کارایی لازم را برای حفاظت از این میراث گذشتگان خراسان شمالی داشته باشد.

شاید نتوان دختران و پسران امروزی خراسان شمالی را به پوشیدن شلیته و گراس و استفاده از کلاو و لچگ دعوت کرد، اما حداقل می توان طرح و نقش های البسه سنتی این استان را در فراوریات تازه پیاده کرد و امیدوار بود که در جامعه ای که روزگاری تاروپود جامه اش همه از عشق بافته می شد خلعت دیبای برگرفته از سنت کهن، پوشش خلقت زیبای مردمان استان گنجینه فرهنگ ها باشد.