گلوتامین: نقش حیاتی در سلامت بدن و سیستم ایمنی - آریا بلاگ

گلوتامین یک آمینواسید مهم است که در بدن کارکردهای زیادی را برعهده دارد. گلوتامین یکی از ترکیبات مؤثر در فراوری پروتئین است و به همین علت به اسم یکی از اجزای مهم در سیستم ایمنی بدن شناخته می گردد. علاوه براین، گلوتامین نقش ویژه ای در سلامت روده ایفا می نماید. بدن به طور طبیعی این آمینواسید را فراوری می نماید و بسیاری از مواد غذایی هم حاوی گلوتامین هستند. اما برخی از افراد با این پرسش روبرو می شوند که آیا برای بهبود سطح سلامتی به گلوتامین بیشتری احتیاج دارند و آیا باید مکمل های حاوی گلوتامین مصرف نمایند؟

گلوتامین چیست؟

گلوتامین یک آمینواسید است و آمینواسیدها مولکول هایی هستند که در بسیاری از عملکردهای طبیعی بدن نقش دارند. کارکرد اصلی آمینواسیدها این است که به اسم ترکیبات مؤثر در فراوری پروتئین ها استفاده می شوند. پروتئین ها علاوه بر اینکه برای اندام ها حیاتی هستند، وظایف دیگری هم بر عهده دارند؛ برای نمونه انتقال مواد در خون و مبارزه با ویروس ها و باکتری های مضر.

بسیاری از آمینواسیدها دارای دو نوع ال و دی هستند. در واقع هر دو نوع یک آمینواسید ترکیبات شیمیایی یکسانی دارند اما از نظر ساختار مولکولی کمی متفاوت هستند. گلوتامین هم دو ساختار مولکولی متفاوت دارد؛ ال گلوتامین و دی گلوتامین. گلوتامینی که در مواد غذایی و مکمل ها وجود دارد از نوع ال گلوتامین است که برخی از فراورینمایندگان آن را روی محصولات خود درج می نمایند اما برخی دیگر تنها به درج اسم کلی گلوتامین اکتفا می نمایند. در حالی که ال گلوتامین در فراوری پروتئین و بسیاری از عملکردهای بدن نقش دارد، به نظر می رسد دی گلوتامین نقش مهمی در زندگی موجودات زنده ایفا نمی نماید.

ال گلوتامین به طور طبیعی در بدن فراوری می گردد. در واقع، فراوان ترین آمینواسیدی که در خون و سایر مایعات بدن وجود دارد همین ال گلوتامین است. اما در برخی از شرایط، بدن به گلوتامین بیشتری احتیاج دارد؛ یعنی بیشتر از آن مقداری که می تواند فراوری کند. بنابراین، گلوتامین آمینواسیدی است که در برخی شرایط ویژه مانند آسیب دیدگی یا بیماری آمینواسید ضروری شمرده می گردد و باید به وسیله رژیم غذایی تأمین گردد. به علاوه اینکه، گلوتامین به اسم یکی از مولکول های تأثیرگذار در عملکرد سیستم ایمنی و سلامت روده شناخته می گردد.

منابع گلوتامین در مواد غذایی

گلوتامین در بسیاری از مواد غذایی وجود دارد. یک رژیم غذایی معمولی حاوی 3 تا 6 گرم گلوتامین در روز است. البته این مقادیر تقریبی هستند و محاسبه مقدار دقیق گلوتامین دریافتی به رژیم غذایی هر فرد بستگی دارد.

بیشترین مقدار گلوتامین در محصولات حیوانی وجود دارد چرا که این محصولات حاوی مقدار زیادی پروتئین هستند. البته برخی از مواد غذایی گیاهی هم که پروتئین دارند درصد قابل توجهی از آن را در خود جای داده اند.

در یک پژوهش، از تکنیک های پیشرفته آزمایشگاهی برای معین مقدار ال گلوتامین موجود در مواد غذایی مختلف استفاده شد. در لیست زیر علاوه بر مقدار ال گلوتامین، درصد پروتئین تشکیل شده از ال گلوتامین هم در هر ماده غذایی معین شده است:

• تخم مرغ: 4/4 درصد (هر 100 گرم حاوی 0/6 گرم)
• گوشت گاو: 4/8 درصد (هر 100 گرم حاوی 1/2 گرم)
• شیر بدون چربی: 8/1 درصد (هر 100 گرم حاوی 0/3 گرم)
• پنیر سویا: 9/1 درصد (هر 100 گرم حاوی 0/6 گرم)
• برنج سفید: 11/1 درصد (هر 100 گرم حاوی 0/3 گرم)
• ذرت: 16/2 درصد (هر 100 گرم حاوی 0/4 گرم)

اگرچه درصد زیادی از پروتئین موجود در منابع گیاهی مانند برنج سفید و ذرت از گلوتامین تشکیل شده است اما این مواد غذایی حاوی مقادیر کمی پروتئین هستند. بنابراین مصرف گوشت و سایر محصولات حیوانی ساده ترین راه برای افزایش گلوتامین دریافتی است.

متأسفانه مقدار دقیق گلوتامین موجود در بسیاری از مواد غذایی مورد مطالعه قرار نگرفته است. اما از آنجایی که این ماده یکی از مولکول های ضروری در تشکیل پروتئین ها است، تقریباً هر ماده غذایی که حاوی پروتئین است مقداری گلوتامین هم دارد. یک رژیم غذایی مناسب که باعث گردد به مقدار کافی پروتئین دریافت کنید آسان ترین راه برای افزایش گلوتامین دریافتی است. اگر به مقدار کافی پروتئین مصرف کنید، به مقدار کافی گلوتامین دریافت می کنید.

مزایای گلوتامین برای بدن

گلوتامین در بدن کارکردهای متعددی را برعهده دارد و یکی از ترکیبات مؤثر در فراوری پروتئین است. در ادامه به چند مورد از مزایای گلوتامین و نقش هایی که در بدن دارد اشاره می کنیم.

تقویت سیستم ایمنی

نقشی که گلوتامین در عملکرد سیستم ایمنی دارد یکی از مهم ترین کارکردهای آن است. گلوتامین منبعی حیاتی برای تأمین سوخت مورد احتیاج سلول هایی است که در عملکرد سیستم ایمنی نقش دارند. گلبول های سفید و بافت پوششی روده دو نمونه از این سلول ها هستند.

جراحت های شدید، سوختگی ها و عمل های جراحی سطح گلوتامین موجود در خون را کاهش می دهند. اگر بدن در شرایطی قرار بگیرد که مقدار گلوتامینی که می تواند فراوری کند کمتر از احتیاجش باشد، ممکن است با تجزیه ذخایر پروتئینی مانند عضلات این کمبود را جبران کند. بدن منابع پروتئین را تجزیه می نماید تا مقدار بیشتری از این آمینواسید در بدن آزاد گردد. به علاوه اینکه اگر گلوتامین به مقدار کافی در دسترس نباشد، عملکرد سیستم ایمنی با اختلال روبرو می گردد. به همین علت است که معمولا بعد از مداوای جراحت های شدید، رژیم غذایی سرشار از پروتئین، رژیم غذایی سرشار از گلوتامین یا مصرف مکمل های حاوی آن تجویز می گردد.

پژوهش ها نشان می دهند مکمل های حاوی گلوتامین به فرایند بهبودی یاری می نمایند، عفونت ها را کاهش می دهند و در کاهش مدت بستری بعد از عمل های جراحی مؤثر هستند. در بیمارانی که شرایط وخیم تری دارند، این مکمل ها امکان بهبودی را افزایش می دهند و باعث کاهش هزینه های درمانی می شوند.

در برخی از پژوهش ها، حیواناتی که به باکتری ها یا ویروس ها آلوده شده بودند مورد مطالعه قرار گرفتند. در این پژوهش ها معین شد مکمل ها باعث می شوند سیستم ایمنی در این حیوانات عملکرد بهتری داشته باشد.

البته درباره عظیم سالان سالم، در همه موارد احتیاجی به مصرف مکمل های حاوی گلوتامین نیست و احتیاج این افراد معمولاً به وسیله رژیم غذایی و مقداری که بدن به صورت طبیعی فراوری می نماید تأمین می گردد.

حفظ سلامت روده

فواید گلوتامین برای سیستم ایمنی با نقش گلوتامین در سلامت روده ها ارتباط دارد. در بدن انسان، روده ها به اسم عظیمترین بخش سیستم ایمنی شناخته می شوند. این اسم برای روده ها بی علت نیست؛ تعداد زیادی از سلول های روده در عملکرد سیستم ایمنی دخیل هستند و بعلاوه تریلیون ها باکتری در روده زندگی می نمایند که روی سلامت سیستم ایمنی تأثیر می گذارند. گلوتامین منبعی مهم برای تأمین انرژی مورد احتیاج سلول های روده و دیگر سلول هایی است که در عملکرد سیستم ایمنی نقش دارند.

گلوتامین با محافظت از دیواره روده، از سندرم روده نشت نماینده پیش گیری می نماید و مانع انتقال سموم و باکتری های مضر از روده به اندام های دیگر بدن می گردد. علاوه بر این، گلوتامین در رشد طبیعی و حفظ سلامتی سلول های روده هم تأثیر دارد. با توجه به نقش عمده ای که روده ها در عملکرد سیستم ایمنی دارند، گلوتامین با محافظت از سلول های روده می تواند به سلامت سیستم ایمنی یاری کند.

تأثیر روی عضله سازی و بهبود عملکرد ورزشی

به علت اینکه گلوتامین یکی از مولکول های تشکیل دهنده پروتئین است، درباره تأثیر مصرف مکمل های حاوی گلوتامین روی افزایش توده عضلانی و بهبود عملکرد ورزشی پژوهش هایی اجرا شده است.

در یک پژوهش، 31 نفر از ورزشکارانی که تمرینات با وزنه انجام می دادند به مدت 6 هفته مورد مطالعه قرار گرفتند. در این مطالعه شرکت نمایندگان به دو گروه تقسیم شدند؛ یک گروه گلوتامین و گروه دیگر دارونما مصرف می کردند.

در انتها مدت مطالعه، در هر دو گروه نتیجه یکسان بود؛ بهبود توان عضلانی و افزایش توده عضلانی. در نتیجه ای که به دست آمد، بین گروه گلوتامین و گروه دارونما تفاوتی وجود نداشت. پژوهش های دیگری هم انجام شد که نشان داد مصرف مکمل حاوی گلوتامین روی حجم یا عملکرد عضلات تأثیری ندارد.

البته برخی از پژوهش ها نشان می دهند مصرف مکمل های حاوی گلوتامین بعد از انجام تمرینات شدید می تواند به کاهش دردهای عضلانی و ریکاوری بهتر عضلات یاری کند. در یک پژوهش، با استفاده از آزمایش خون معین شد که مصرف گلوتامین یا گلوتامین همراه با کربوهیدرات بعد از دو ساعت دویدن می تواند خستگی را کاهش دهد. اگرچه نتایج در افراد مختلف فرق دارد اما مصرف این مکمل ها برای تقویت سیستم ایمنی در ورزشکاران هم مفید بوده است.

البته برخی از پژوهش ها نشان می دهند ترکیب گلوتامین با کربوهیدرات یا برخی آمینواسید های دیگر باعث نمی گردد بازسازی ذخایر گلیکوژن در عضلات فرایند بهتری داشته باشد. در واقع، این مکمل های ترکیبی در بهبود فرایند ریکاوری تأثیری ندارند.

بنابراین، برای اثبات نقش مکمل های حاوی گلوتامین در تقویت عضلات و افزایش توده عضلانی شواهد کافی وجود ندارد و باید در این زمینه پژوهش های بیشتری انجام گردد. پژوهش هایی که تا به امروز اجرا شده اند سایر تأثیرات را تأیید می نمایند.

البته باید به این نکته هم توجه داشت که رژیم غذایی ورزشکاران معمولاً حاوی مقدار زیادی پروتئین است و این باعث می گردد آن ها حتی بدون مصرف مکمل ها هم مقدار زیادی گلوتامین دریافت نمایند.

مقدار مصرف و عوارض جانبی گلوتامین

از آنجایی که گلوتامین آمینواسیدی است که به طور طبیعی در بدن فراوری می گردد و در بسیاری از مواد غذایی هم وجود دارد، دریافت مقدار مناسبی از آن مضر نیست. یک رژیم غذایی معمولی می تواند حاوی 3 تا 6 گرم گلوتامین در روز باشد. البته این مقادیر تقریبی هستند و نوع و حجم غذایی که مصرف می گردد آن ها را تغییر می دهند.

در پژوهش هایی که روی گلوتامین اجرا شده اند، دوزهای مختلفی مورد مطالعه قرار گرفته اند؛ از 5 گرم در روز گرفته تا 45 گرم در روز و به مدت 6 هفته. حتی در دوزهای بالا هم هیچ گونه عوارض جانبی گزارش نشده است. البته تغییرات حاصل از مصرف دوزهای بالا به طور دقیق و با استفاده از آزمایش خون مورد آنالیز قرار نگرفته اند.

برخی از پژوهش ها نشان می دهند مصرف روزانه 14 گرم گلوتامین به صورت مقطعی تقریباً بدون عوارض است.

به طور کلی، مصرف کوتاه مدت مکمل ها به احتمال زیاد خطری ندارد. مسئله ای که باعث نگرانی برخی از کارشناسان شده است، مصرف دائمی برخی از مکمل ها است.

اضافه کردن گلوتامین به یک رژیم غذایی معمولی می تواند در نحوه جذب و تجزیه آمینواسیدها در بدن تغییراتی ایجاد کند. هنوز معین نیست اگر این تغییرات ادامه پیدا کند چه تأثیراتی می تواند داشته باشد. بنابراین، برای نظر دادن درباره مفید یا مضر بودن مصرف طولانی مدت این مکمل ها، به ویژه در مواردی که دوزهای بالا مصرف می شوند، به اطلاعات بیشتری احتیاج است.

از طرفی دیگر، تأثیرات مکمل های حاوی گلوتامین به رژیم غذایی افراد هم بستگی دارد. تأثیرات این مکمل ها در کنار رژیم غذایی گیاهی و کم پروتئین با تأثیرات آن ها در کنار رژیم غذایی حاوی محصولات حیوانی و سرشار از پروتئین متفاوت خواهد بود. اگر رژیم غذایی گیاهی را دنبال می کنید که حاوی مقدار کمی گلوتامین است، ممکن است حتی با مصرف مکمل هم مقدار دریافتی شما از حد طبیعی تجاوز نکند.

اگر تصمیم دارید مکمل های حاوی گلوتامین مصرف کنید، بهتر است با دوز 5 گرم در روز آغاز کنید. این یک روش مناسب برای مصرف این مکمل است.

جمع بندی مطالب

گلوتامین آمینواسیدی است که دو ساختار مولکولی متفاوت دارد؛ ال گلوتامین و دی گلوتامین. ال گلوتامین اهمیت زیادی دارد و علاوه بر اینکه به طور طبیعی در بدن فراوری می گردد، در بسیاری از مواد غذایی هم وجود دارد. یک رژیم غذایی معمولی تقریباً 3 تا 6 گرم گلوتامین را به صورت روزانه تأمین می نماید.

ال گلوتامین منبعی برای تأمین انرژی مورد احتیاج سلول های روده و سایر سلول هایی است که در عملکرد سیستم ایمنی نقش دارند. بعلاوه ال گلوتامین از دیواره روده محافظت می نماید.

در شرایط خاص مانند جراحت ها و بیماری های شدید که بدن نمی تواند به مقدار احتیاج خود ال گلوتامین فراوری کند، مصرف مکمل های حاوی ال گلوتامین به بهبود عملکرد سیستم ایمنی یاری می نماید و برای ریکاوری بهتر و سریع تر مفید است.

مصرف مکمل های حاوی گلوتامین در کوتاه مدت بی خطر است و عوارض جانبی ندارد اما درباره تأثیرات آن در بلندمدت باید پژوهش های بیشتری انجام گردد. با اینکه استفاده از این مکمل به اسم مکمل ورزشی رواج دارد اما بیشتر پژوهش ها این اثربخشی گلوتامین را تأیید نمی نمایند. قبل از اینکه مکمل را انتخاب کنید، هدفتان از این کار را بیشتر آنالیز کنید؛ آیا شواهد علمی انتخاب شما را برای رسیدن به آن هدف تأیید می نمایند؟

گلوتامین یک آمینواسید حیاتی با کارکردهای گسترده است که از طریق تولید طبیعی بدن و مصرف مواد غذایی به دست می‌آید. نقش کلیدی آن در تقویت سیستم ایمنی و سلامت روده‌ها، اهمیت این ماده را در حفظ سلامتی انسان دوچندان می‌کند. اگرچه مصرف مکمل‌های گلوتامین می‌تواند در شرایط خاص، مانند جراحات شدید یا بیماری‌ها، مفید باشد، اما برای افراد سالم، رژیم غذایی متعادل معمولاً نیازهای بدن را به طور کامل برآورده می‌کند. پیش از تصمیم‌گیری برای مصرف مکمل‌ها، بهتر است اهداف سلامتی و شرایط بدنی خود را ارزیابی کنید و در صورت لزوم با یک متخصص تغذیه مشورت نمایید.