دلیل ضعف تصویرگری آثار تالیفی چیست؟ ، خلق آثار شخصی، آفت آثار ادبیات ژانر کودک و نوجوان - آریا بلاگ

گروه فرهنگ و هنر خبرنگاران- نرگس مهراجی؛ هیچ کار تکراری وجود ندارد، خبر از ایده های دم دستی و کپی شده نیست. همه چیز برآمده از تفکرات و سلیقه جانانه تصویرگران و ناشرانی است که به جهانی بچه ها و نوجوان اشراف دارند، در یک کلام همه چیز در این کتاب ها به طرز عجیب و غریبی تر و تازه است. تصویر های خوشرنگ و لعاب بعضی از کتاب های کودک و نوجوان حتی نگاه و توجه ما بزرگتر ها را هم جلب می نماید؛ تصاویری پر از سرزندگی و به غایت آغشته به خلاقیت که بیش از هرچیز در ذائقه کتاب خوانی بچه ها تاثیر گذار است، حالا کمی دقیق تر میشویم، شناسنامه این آثار را نگاهی می اندازیم، تصویرگران و نویسندگان خارجی اسمشان از میان همین تصاویر هوایدا می شود.

وقتی صحبت از ضعف کتاب های تالیفی می شود بیشتر بچه ها و والدین دست روی همین نکته می گذارند و می گویند تصاویر کتاب های تالیفی روح ندارند. اما این علت این مشکل چیست؟ آیا ما با کمبود تصویرگران و ایده های خلاقانه در زمینه تصویرگری روبرو هستیم؟

علت این ماجرا را که از فعالان این حوزه جویا می شویم باز هم مثل همواره به هزینه های بالا و مسائل مالی می رسیم. بیشتر آثار حوزه کودک و نوجوان احتیاجمند تصویرگری و چاپ رنگی است. بسیاری از ناشران توانایی پرداخت هزینه های تصویرگری را ندارند و برای این که بتوانند کسب و کارشان را سرپا نگه دارند به انتشار آثار ترجمه روی می آورند تا مجبور به پرداخت هزینه تصویرگری و طراحی جلد نباشند. حالا همه چیز برای یک فروش خوب روبه راه است. تصاویری مطابق با ذائقه بچه ها و حق تکثیری که احتیاج به پرداختش نیست. در مقابل بعضی از آثار تالیفی هم تصویرگری های ضعیف و غیرقابل قبولی دارند که بیشتر دفع نماینده مخاطب است تا جذب نماینده.

عدم رعایت حق تکثیر، به نفع ترجمه به ضرر تالیف

سیدعلی کاشفی خوانساری، نویسنده و سردبیر گاهنامه نقد کتاب کودک و نوجوان معتقد است: افزایش کیفیت آثار تالیفی چه از لحاظ محتوا و چه تصویرگری در گرو پذیرش قانون حق تکثیر است چراکه با استفاده از این روش، دیگر ناشران قادر نخواهند بود بدون پرداخت هزینه، به ترجمه کتاب ها روی بیاورند و به این ترتیب در جریان انتشار بی رویه آثار ترجمه موانعی ایجاد خواهد شد که موجب می شود انتشار بی رویه و گا ها ضعیف این دسته از آثار برای ناشران خیلی هم باصرفه نباشد.

البته شکل قرارداد های تصویرگری نیز در این موضوع دخیل است. تصویرگران عموماً به شکل فروش قطعی با ناشران همکاری می نمایند درحالیکه اگر تصویرگران هم مانند نویسندگان با هر نوبت از چاپ یک اثر، مبلغی را به عنوان درصد پشت جلد دریافت نمایند و به عبارتی درفروش نوبت های بعدی هم سهیم باشند، به نفع انتشار بیشتر کتاب ها تالیفی خواهد بود. چرا که این فرایند از همکاری در ابتدای امر برای ناشران هزینه های گزافی به همراه نخواهد داشت و لازم نیست در همان شروع فرایند انتشار یک اثر، هزینه بالایی را برای تصویرگری پرداخت نمایند.

البته بعضی از ناشران درجهت کاهش هزینه های تصویرگری کتاب کودک از تصاویر کتاب های خارجی برای کتاب های تالیفی استفاده می نمایند. اثری که به طورکامل، تالیفی تعریف نمی شود بلکه در همان فضای داستان ها و قصه های خارجی با تصاویر خارجی، از نویسندگان تالیفی می خواهند تا محتوایی را ارائه دهند یعنی راهی برای فرار از هزینه های تصویرگری که خلاقیتی را هم شامل نمی شود. در این میان عدم رعایت حق تکثیر هم جهت را برایشان هموارتر می سازد..

اما به عقیده این نویسنده و فعال حوزه ادبیات کودک و نوجوان موضوع تصویرگری یکی از مسائلی است که سر راه انتشار کتاب های تالیفی حوزه کودک و نوجوان وجود دارد. سرشروع دیگر مسائل این حوزه و کاهش کیفیت آثار تالیفی، راه چاره هایی است که ناشران برای صرفه جویی در هزینه ها به کار می گیرند. سید علی کاشفی به چند نمونه از آن ها اشاره می نماید و می گوید: همکاری ناشران با نویسندگان گمنام که دستمزد بسیار اندکی را می پذیرند، مسئله ایست که این روز ها به وفور در ادبیات کودک و نوجوان به چشم می آید. از طرف دیگر بعضی ناشران با افزایش تعداد اثر، هزینه پرداختی بابت هر کتاب را به کمترین مقدار می رسانند.

به این صورت که گاهی در قرارداد با یک نویسنده یا داستان نویس، بر سر تعدادی بالا نظیر 20 جلد کتاب به تفاهم می رسند و به این ترتیب هزینه پرداختی بابت هر کتاب برای ناشر، یک سوم زمانی است که نویسنده تنها قرار داد یک اثر با ناشر را به اجرا می رساند. موضوعی که به زیان نویسنده های حرفه ای خواهد بود.

این نویسنده با بیان ایکه طرح های حمایتی در این حوزه می تواند به گونه ای برنامه ریزی شود که به نفع آثار تالیفی باشد اضافه نمود: بهتر است در جشنواره ها آن دسته از آثار ترجمه که بدون خرید حق تکثیر منتشر شده اند به فهرست برگزیدگان راه نیابند یا در تهیه فهرست کتاب های مناسب نسبت به کتاب های ترجمه سختگیری بیشتری اعمال شود. هیئت های خرید کتاب یعنی همان گروه هایی که به صورت عمده کتاب خریداری می نمایند برای آثار تالیفی اولویت قائل شوند و برای آثار ترجمه سقف محدودتری را در نظر بگیرند.

البته در هیئت خرید کتاب ارشاد این مسئله تا حدودی رعایت می شود و سقف خرید کتاب ترجمه در حوزه کودک و نوجوان نسبت به سقف خرید کتاب تالیفی کمتر از نصف است. یعنی کتاب های تالیفی مناسب تا 700 نسخه می تواند خریداری شود، اما این سقف در کتاب های ترجمه 300 نسخه است. اما این به تنهایی کافی نیست و هیئت های دیگر نیز باید برای این مسئله نگاه ویژه تری داشته باشند.

در شرایط کنونی تا زمانی که درباره معاهده بین المللی حق تکثیر در ایران به نتیجه نرسیدیم می توانیم شکلی بومی سازی شده از حق تکثیر را پایه گذاری کنیم. به این صورت که اگر ناشر ایرانی، حق امتیاز کتاب خارجی را خریداری نمود و آن اثر را منتشر کرد سایر ناشران نتوانند همان اثر را با ترجمه ای دیگر روانه بازار نمایند و به تعبیری از موازی کاری جلوگیری شود که این کار با قوانین موجود نیز سازگاری دارد.

مسائل حوزه نشر در ایران مسائل اندک و انگشت شمار نیستند، اما گاهی نگاه های مقایسه ای میان آثار تالیفی و ترجمه واقع بینانه نیست. سیدعلی کاشفی دراین باره می گوید: قوی یا ضعیف بودن آثار تالیفی نسبت به آثار ترجمه به طور مطلق قابل ارزیابی نیست؛ در حال حاضر دو دسته از آثار ترجمه تحت عنوان آثار شاهکار ادبیات جهان و دیگری کتاب های ضعیف و زرد در بازار به چشم می آید.

در مقایسه با این دو دسته از آثار ارزیابی کتاب های تالیفی متفاوت است؛ در مقایسه قدرت نویسندگان ایرانی و خارجی هم باید ارزیابی منصفانه را ارائه دهیم، به هر حال مقایسه کلی نویسندگان یک کشور با نویسندگان خارجی که جامعه آماری بالایی از کشور های متفاوت را شامل می شوند منطقی به نظر نمی رسد؛ ادبیات کودک و نوجوان ایران در جهان از سطحی متوسط رو به بالایی برخوردار است و جزو کشور های مطرح در این حوزه محسوب می شود، اما وقتی که تعداد نویسندگان خارجی چند برابر باشد اینجاست که آثار خارجی قوی نسبت به زبان فارسی بیشتر خواهد بود.

ادبیات ژانر (موضوعی)، دسته ای پرمخاطب در تمام جهان

طرح مسئله علاقه مندی بچه ها به کتاب فانتزی در ایران با سید علی کاشفی خوانساری به ارائه دسته بندی و شرحی درباره گونه های ادبیات منجر می شود که در شفاف شدن قصه برایمان بی تاثیر نیست. مخاطبان کتاب در جهان در سه سطح دسته بندی می شوند: مخاطبان ادبیات عامه پسند، مخاطبان ادبیات ژانر، مخاطبان ادبیات خلاق و نوگرایانه (فراژانر). اما شرایط مخاطبان ادبیات ژانر در ایران به چه صورت است؟

این نویسنده در این باره می گوید: ادبیات کودک و نوجوان در 8 ژانر تقسیم بندی شده که در ایران بیشتر آثار ترجمه در قالب 2 ژانر هستند در نتیجه ترجمه آثار بسیاری از ژانر ها نظیر معنویت گرایی، مکاشفانه، عاشقانه، تاریخی و... در میان آثار به چشم نمی آید. در نتیجه ذائقه کتابخوانی بچه ها و نوجوان حول محور آثار فانتزی و وحشت شکل می گیرد و این مسئله طبیعی است.

این نویسنده در شرح ماهیت ادبیات نوآورانه اضافه نمود: ادبیات فراژانر آن دسته از آثاری است که در چهارچوب ژانر قرار نمی گیرند و تا حدودی نوآورانه به حساب می آید. این آثار در همه جای جهان مخاطبان محدودتری نسبت به دو ژانر دیگر دارند. این پدیده درباره ذائقه کتابخوانی ایرانیان نیز صادق است در حالی که بیشتر نویسندگان سعی می نمایند آثاری در حوزه فرا ژانر ارائه دهند که البته آنچه با عنوان ادبیات ژانر از سوی نویسندگان ایرانی منتشر می شود با معیار ها و استاندارد های جهانی فاصله دارد.

نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان در ایران باید بتوانند تا اندازه ای خود را با ادبیات ژانر وفق دهند و در این زمینه بنویسند تا مخاطبان بیشتری را جذب نمایند. کمبود ادبیات ژانر در ایران به همین مسئله برمی شود چرا که نویسنده ها دنبال خلق اثری شخصی هستند و این تصور که من نویسنده ام و مطابق با احساسات و برداشت های شخصی می نویسم در ادبیات کودک جایگاهی ندارد.