عید قربان بهار ترکمن ها در تمام فصول است

به گزارش آریا بلاگ، به گزارش خبرنگار خبرنگاران در گلستان، دهم ماه ذی الحجه مصادف با عید قربان یکی از گرامی ترین عیدهای مسلمانان است. اهل سنت و تشیع با توجه به توصیه های دین اسلام و احادیث و روایات برنامه های ویژه ای در روز عید قربان برگزار می کنند. ترکمن های استان گلستان این روز را عید ویژه خود می دانند و سه روز پیاپی آن را جشن می گیرند.

در منطقه ترکمن صحرا استان گلستان روز عید قربان به عنوان عید اصلی مردم ترکمن شناخته شده است. خرید و پوشیدن لباس های نو، دید و بازدید از اقوام و همسایه ها، اقامه نماز عید و طبخ شیرینی و غذای ویژه، قربانی احشام و توزیع آن و ... از رسوم ماندگار و چشم نواز اهالی ترکمن صحرا در روز عید قربان است.

به همین بهانه به سراغ موسی جرجانی نویسنده و پژوهشگر نام آشنای ترکمن و دانش آموخته تاریخ ایران اسلامی، متولد اول فروردین ماه 1328 در روستای پیراواش از توابع شهرستان ترکمن نشین آق قلا در استان گلستان رفتیم. وی خبرنگار بازنشسته و بین المللی صدا و سیما بوده است و در طول دوران خدمتش در رادیو و تلویزیون، حدود 60 فیلم مستند برای پخش در شبکه های سراسری را نویسندگی و تهیه کنندگی کرده و حدود 12 نمایش را درباره آداب و سنن ترکمن تا به امروز در مقام نویسنده و کارگردان به روی صحنه برده است.

جرجانی درحال حاضر صاحب امتیاز هفته نامه اقتصاد گلستان، عضو هیات مدیره خانه مطبوعات گلستان و دبیر کارگروه دانشنامه شهدای اهل سنت گلستان است. از وی بیش از 50 عنوان کتاب درباره تاریخ، فرهنگ، آداب و مسائل دینی ترکمن ها و حضور آن ها در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، روانه بازار نشر شده که عنوان نمونه می توان به کتاب های سیمای اجتماعی و فرهنگی ترکمن های معاصر ایران، ایرانیان ترکمن، زن ترکمن، پژوهشی در نقش زنان ترکمن در ساختار اجتماعی - مالی جامعه ایل نشین، موسیقی آیینی قوم ترکمن: سیری در جایگاه اهل بیت (ع)، پرواز بدون دوتار: داستان زندگی شهید اهل سنت ترکمن بایرام محمد خیوه ای و زندگی نامه 160 روحانی برجسته ترکمن (4 جلدی) اشاره کرد.

با موسی جرجانی درباره آداب و رسوم این عید در میان ترکمن ها و ظرفیت های فرهنگی و ادبی عید سعید قربان برای اهل قلم به گفت و گو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می گذرد.

عید سعید قربان از اعیاد مهم در میان ترکمن ها است؛ شما به عنوان یک نویسنده و پژوهشگر ترکمن چقدر به این ظرفیت پرداخته اید و نیز در آثار نویسنده های استان چقدر حضور داشته است؟

عید قربان یکی از اعیاد اسلامی ما است و هرسال این عید با شکوه زیادی برگزار می شود که متاسفانه امسال به علت شیوع کرونا کیفیت برگزاری آن تغییر کرده است. بنده کتابی با عنوان عید سعید قربان در میان اقوام گلستان را در یکصد صفحه آماده چاپ دارم که در کنار اقوام کتولی قزلباش کتولی سیستانی و بلوچ و مازندرانی غرب به طور مفصل به مراسم ها، آیین ها و عادات ترکمن ها در عید سعید قربان پرداخته ام.

همچنین همه ساله در هفته نامه خودم؛ اقتصاد گلستان، قلم می زنم و در سال های فعالیتم در صدا و سیما، درباره این عید بارها چه شخصا و چه به صورت همکاری درباره این آئین آثاری را تولید کرده ام. من یک نمایشنامه به نام خاک وطن هم نوشته ام که اثری فولکلوریک درباره ترکمن است و در بخش هایی از آن به عید قربان هم پرداخته ام.

در مجموع تا آنجایی که اطلاع دارم در استان کتاب مستقلی درباره عید قربان و آداب و رسومش تدوین نشده است؛ اما می دانم اهل قلم ترکمن مثل اراز محمد سارلی، امان قلیچ شادمهر، یوسف قوجق و ... درباره این عید باشکوه قلم زده اند.

این عید در میان ما ترکمن ها از ویژگی خاصی برخوردار است. پیشنهاد می کنم مسئولان توجه خاصی به این عید و ظرفیتش نشان دهند. همچنین اهل قلمی که به فرهنگ عامه و نواحی ایران علاقه مند هستند؛ هم به آن توجه کنند؛ زیرا همه ساله رویدادهای متعددی در این ایام شکل می گیرد که قابلیت زیادی برای تبدیل شدن به داستان، فیلم و تئاتر و ... دارند و می توانند جلوه گر بخشی از فرهنگ کشورمان برای جهانیان بشوند. نویسندگان جوان با حضور میدانی و نگاهی پژوهشی می توانند بسیاری از این آیین ها و سنن را رصد و به رشته تحریر در آورند. همچنین بسیاری از رسومی که به مرور زمان کم رنگ یا از بین رفته اند را در قالب مقاله، داستان و کتاب پژوهشی، فیلم، تاتر، کتاب و ...را دوباره زنده کنند.

مثالی می زنم؛ یکی از آیین هایی که به مرور زمان کم رنگ و شاید از بین رفته باشد، قربان شور است. شب عید قربان، ترکمن ها به کنار رودخانه گرگان رود و اترک رود و چشمه سارها می رفتند و آب به تن خود می زدند و اگر آب روان نبود، با ظرفی خود را شستشو می دانند و معتقد بودند باید برای عید فردا پاک باشند. در این تجمع ها، حرف ها و دغدغه ها و قصه های متعددی رد و بدل می شد که بعضا تا به امروز سینه به سینه نقل شده و یا در این آئین حاضران دست جمعی آواز سر می دانند و قربان شورا، من شورا - گیدّا قربان آقادان سورا - کلام سوسر نورا می خواندند.

لطفا کمی درباره آداب و رسوم این عید در میان ترکمن ها که از نظر شما جنبه های داستانی و دراماتیک و پژوهشگری دارند بگویید؟

ترکمن ها سه روز قبل و در آستانه عید سعید قربان خانه تکانی می کنند و به این خانه تکانی کر گونی می گویند و پس از خانه تکانی، نان های مخصوص به نام پوسوق پخت می کنند و بین همسایه ها برای شادی روح اموات تا در آستانه عید در بین همسایه ها خیرات می کنند.

ترکمن ها در عید قربان لباس های نو می پوشند و شیرینی می پزند و هر خانواده ای در حد توان خود شتر(دیه)، گوسفند(قوین)، گاو (سقر)، بره بزرگ(توقلی) را پس از اقامه نماز و تا پیش از ظهر قربانی می کنند و نخستین غذایی که از آن طبخ می کنند و می خورند برای شادی اموات و سلامتی خود است. همچنین ترکمن ها مقداری از گوشت گوسفند قربانی را صدقه می دهند و در ظهر آب گوشت مخصوصی به نام چورک باتیر و غذای محلی به نام چکدرمه درست می کنند.

در این روز ترکمن ها مهمان پذیر هستند و اطرافیان خود را دعوت می کنند و برای شادی اموات فاتحه می خوانند و پس از این کار به دیدن همسایه ها و بزرگان قوم می فرایند. همچنین نخستین کسانی که به عیادت آن ها می فرایند، خانواده هایی اند که در طول سال متوفی داشته و برای شادی روح او فاتحه می خوانند.

لازم است به موضوعی اشاره کنم؛ روحانیون تاکید دارند که قربانی واجب نیست و فرض است اگر ترکمنی توانایی مالی داشته باشد بر او واجب شده و باید قربانی کند و کسانی که قربانی می کنند همیشه مقداری از گوشت قربانی را به افرادی که قربانی نکردند، می دهند . همچنین ترکمن هایی که طلای بیش از یک مقدار داشته باشند، بر آن ها نیز واجب است که در عید قربان قربانی کنند و از سویی از آنجا که در یکی از منازل ترکمن ها چند خانواده زندگی می کنند، شاهد هستیم دو تا سه گوسفند و یا یک گاو به ازای هفت نفر و یا شتر قربانی می کنند.

در مجموع تمام این آداب و سنن در دل خود قصه ها، تصاویر، الهام های پرشماری دارد و اینجاست که یک نویسنده توانا می تواند با نگاهی حرفه ای این محتواها را دریافت و اثری را خلق کند که به جان و دل مخاطبانش که کیلومترها دورتر از این آداب و سنن است، بنشاند. حتی می توانند آن ها را مشتاق کند که به مناطق ترکمن نشین سفر کنند.

در کنار آیین ها و رسوم و دید و بازدید های سه روزه ترکمن ها در ایام عید قربان، بازی و شادی هم وجود دارد. کمی درباره آن ها توضیح دهید؟

متاسفانه امسال با توجه به شیوع کرونا و قرمز شدن بیشتر مناطق استان، تجمعات کمتر خواهد بود و شاید بسیاری از آیین ها و برنامه هایی که همه ساله با شکوه خاصی شاهدش بودیم را نبینیم. همان طور که گفتم عید قربان بزرگ ترین و شادترین عید مردم ترکمن در استان گلستان است که در این استان باشکوه تر از دیگر مناطق ایران جشن گرفته می شود و همه ساله با آمدن عیدقربان در هر فصلی که باشد انگار بوی بهار در ترکمن صحرا می پیچد.

ترکمن ها، آیین های ویژه ای در این روزها اجرا می کنند که از جمله آن می توان به برگزاری آئین تاب بازی از سوی جوانان و بچه ها اشاره کرد که معمولا در جشن ها اتفاق می افتد. برخی معتقدند تاب خوردن به این معناست که در روز عید از زمین فاصله گرفته و به سمت آسمان پرواز می کنند و این وسایل بازی به دلیل وسعت شهرنشینی در حال فراموشی است و فقط در برخی روستاها بر پا می شود.

همان طور که گفتم زوج های جوان، دختران و پسران جوان و بچه ها از مشتاقان برگزاری این آئین سنتی هستند و بنابه یک اعتقاد قدیمی در بین ترکمن ها، با تاب خوردن در آسمان، گناهان ریخته و آلودگی ها پاک م شوند.