ترجمه عربی دیوان حافظ در بوته نقد، در ترجمه شعر، یک با یک برابر نیست - آریا بلاگ

این نشست که به صورت مجازی و با حضور جمعی از ادب دوستان ترتیب یافت، با سخنرانی دکتر نادر نظام طهرانی درباره ترجمه اش از دیوان حافظ به زبان عربی، شروع شد.

او با این سخن گوته شروع کرد که هر کس با غزلیات حافظ انس گرفت و دل به او داد، نمی تواند دل از او برکند.

وی گفت: من نیز به خاطر انسی که با حافظ و فردوسی داشتم، از دیرباز آرزومند ترجمه شاهنامه و غزلیات حافظ به نظم عربی بودم تا اینکه پس از بازنشستگی فراغتی برای انجام دادن این کار فراهم شد؛ اما با مشورت دوستان، از میان این دو شاعر عظیم، حافظ را برگزیدم. در این راه دوستم دکتر سعید واعظ کتابخانه ارزشمند خود را در اختیار من قرار داد تا بتوانم به مطالعه کتاب های مورد احتیاج بپردازم. روزانه 8 یا 9 ساعت را به این کار اختصاص دادم که بتوانم هر روز یک غزل یا بیشتر را به نظم عربی درآورم. در این کار وفاداری به اصل متن و اندیشه حافظ را سرلوحه خود قرار دادم؛ اما این کار زمانی که با رعایت قافیه و ردیف همراه می شد، سخت بود تا ناگزیر شدم بعضی زحاف ها را رها کنم و ناچار به استخدام ردیف شدم و این مطلب از 5 یا 6 غزل تجاوز نمی نماید.

سپس این حافظ پژوه با شرح و شرحی درباره زندگی لسان الغیب به توصیف وجوه عرفانی شخصیت و شعر او پرداخت.

در ادامه اولین منتقد نشست، دکتر منیژه عبدالهی نتایج خود را از آنالیز و نقد دیوان حافظ بالعربیه شعرا اعلام کرد.

وی با تشکر از دکتر نظام طهرانی و انتشارات آوای خاور و ذکر ویژگی های خوب چاپ کتاب، به صورت اجمالی بر تاثیر و تاثر ادبیات فارسی و عربی بر یکدیگر پرداخت و در ادامه تاریخ ترجمه آثار فارسی به عربی را مرور کرد.

به گفته عبدالهی، پیش از ترجمه دکتر نظام طهرانی، آخرین ترجمه ای که از دیوان حافظ اجرا شده، مربوط به سال 2006 است. در خلال ترجمه هایی که از اشعار فارسی به عربی انجام شده، مخاطب عرب زبان با شعر فارسی و غزل آشنایی یافته است؛ اما درهرحال ترجمه غزل به عربی کمتر از دیگر انواع شعر بوده است و به خصوص ترجمه حافظ نیز به دلیل پیچیدگی های صوری و معنایی خیلی کم اجرا شده است.

دانشیار زبان و ادبیات فارسی، اضافه نمود: بخش هایی از شعر مانند لفظ و صور خیال در مقایسه با موسیقی ترجمه پذیرتر هستند و دکتر نظام طهرانی در ترجمه بخش های ترجمه پذیر پیروز عمل نموده است. اما پایبندی مترجم به ترجمه موزون، گاه او را به اضافه نمودن و کاستن الفاظ و تعابیری واداشته است. این اضافه نمودن و کاستن کمتر در خدمت روان تر شدن شعر حافظ بوده است؛ اما درنهایت این ترجمه دلنشین و خواندنی است و به تعبیر حافظ آنی دارد که خواننده را با خود همراه می نماید.

دکتر عبدالهی با ذکر این نکته که بعضی از مطالبی که درباره زندگی حافظ در مقدمه کتاب آمده، مستند نیست، سخنان خود را به سرانجام برد.

دومین منتقد نشست مرکز حافظ شناسی، دکتر محمدرضا عزیزی بود. وی در شروع سخنان خود گفت: کسانی که به ظرائف ترجمه آشنا هستند و الفبای ترجمه را می شناسند، می دانند که چنین ترجمه ای دل به دریا زدن است و کار بسیار سختی است. پیش از این کسانی به ترجمه تعدادی از غزل های حافظ به صورت منظوم پرداختند؛ اما دکتر نادر نظام طهرانی تمامی دیوان را ترجمه نموده است و این اتفاق مبارکی است. به خصوص اینکه خوانش ایشان از غزل های حافظ پاکیزه و بهترین خوانش هاست، درحالی که پیش از این شاهد بودیم که مترجمان شعر حافظ را درست متوجه نشده اند. همچنین حضور ایشان در ایران و همکاری دکتر سعید واعظ در این امر تاثیرگذار بوده است.

وی ادامه داد: چالش های این ترجمه را در سه محور می توان خلاصه کرد: 1.رویکرد مترجم، 2.موسیقی و 3.فرم. چنان که از مقدمه کتاب برمی آید، ایشان حافظ را عارف دانسته اند و متناسب با این مطلب دست به ترجمه زده اند. به همین دلیل در بسیاری از موارد معشوق را مذکر قلمداد نموده اند؛ این مطلب چندان با روح شعر عربی به خصوص در زمانه ای که دوره شعر عرفانی سرآمده، هماهنگی ندارد؛ دوم ایشان کوشیده اند وزن و قافیه شعر را در ترجمه حفظ نمایند، این مطلب در بعضی غزل ها به شعر آسیب زده است؛ سوم باید در نظر داشت که در ترجمه شعر یک با یک برابر نیست.

دکتر عزیزی تاکید نمود: ترجمه استاد نظام طهرانی ترجمه ای تحت اللفظی است و دقت ایشان در وفاداری به متن اصلی گاهی به فرم شعر در ترجمه عربی آسیب رسانده است.

سومین منتقد، دکتر فضل الله میرقادری در ابتدای سخنان خود از مرکز حافظ شناسی که در این شرایط سخت پیگیر برگزاری چنین نشست هایی است سپاسگزاری و تقدیر کرد.

وی شرح داد: حافظ بر ادبیات زبان های منطقه و خاور میانه تاثیر گذاشته است و پژوهش های بسیاری درباره او اجرا شده. شاید بتوان گفت مهمترین کسی که از حافظ متاثر شده است، الشواربی است.

دکتر میرقادری ادامه داد: اما درباره این کتاب باید گفت که آنچه در مقدمه درباره زندگی حافظ آمده است، باید مستندتر باشد.

استاد زبان و ادبیات عرب دانشگاه شیراز به وجوه مثبت دیوان حافظ بالعربیه شعرا پرداخت و گفت: ترجمه دکتر نظام طهرانی جوانب مثبت بسیاری دارد. اول این که او از دیوان حافظ متاثر شده و البته نتوانسته خود را به ترجمه ای منثور قانع کند و برای یافتن معادل های بسیار خوب غور فراوانی نموده است و بحرهای مختلف عربی را انتخاب نموده به خصوص بحر طویل را و گاهی مصراع ها بسیار بلند است. یک عرب زبان با خواندن این ترجمه به عظمت شعر حافظ پی می برد. هم عظمت معنا و هم عظمت ادبی. و متوجه موضوع های مهمی که در شعر حافظ هست می گردد و می تواند در زندگی به کار ببرد.

وی در ادامه به بیان نمونه هایی از ایرادات در ترجمه پرداخت و گفت: ذات این کار مشکل است و می طلبد که با همه دقت و تلاش باز هم مشکل های داشته باشد.

میر قادری در سرانجام گفت: ترجمه کاری اضطراری است اگر نتوانیم زبان دوم را یاد بگیریم و شعری را در زمان اصلیش دریابیم باید به ترجمه روی بیاوریم و درنهایت گفتار خود را با ترجمه شعری از حافظ توسط الشورابی به سرانجام بردند.

کتاب دیوان حافظ بالعربیه شعرا یکی از جدیدترین ترجمه های دیوان حافظ به عربی است که به صورت منظوم و ازسوی انتشارات آوای خاور با چاپی نفیس روانه بازار شده است.

یادآور می گردد، نشست مرکز حافظ شناسی- کرسی پژوهشی حافظ، با همکاری مدیریت فرهنگی دانشگاه شیراز، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس و مرکز پژوهش های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز برگزار گردید.

آژانس مسافرتی: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه