کتابی که الهام بخش ساختن ماتریکس، اینسپشن و وانداویژن شد - آریا بلاگ

• 10 فیلم علمی-تخیلی که آینده را پیش بینی نموده بودند

داستان پیچ درپیچ و چندلایه یوبیک در سال 1992 می گذرد که به نسبت زمان انتشار کتاب، آینده محسوب می شد. جو چیپ تکنسینی است که برای شرکتی به نام ران سایتر کار می نماید. ران سایتر افرادی را استخدام می نماید که به آن ها اینِرشیال یا سکون گر می گویند و تخصصشان جلوگیری از قدرت های ذهنی آدم های ویژه است، آدم هایی که قدرت تله پاتی و ذهن خوانی دارند (موتیفی که در دیگر آثار دیک مثل گزارش اقلیت هم دیده ایم) و می خواهند از نیروی ویژه خود در جاسوسی و دزدی اطلاعات استفاده نمایند. مؤسس این شرکت، گلن ران سایتر است که همسر و شریک تجاریش اِلا را طی حادثه ای از دست داده و حالا او را در شرایطی نیمه جان نگه داشته. شرایط نیمه جان به حالتی می گویند که در آن ذهن خودآگاه آدم ها هنوز زنده است ولی بدنشان کار نمی نماید. ران سایتر، چیپ و گروهی از بهترین تکنسین های شرکت طی مأموریتی به ماه می فرایند تا از حمله تعدادی از ذهن خوان ها به پایگاهی فضایی جلوگیری نمایند. اما ران سایتر در اثر موج انفجاری کشته می شود و بقیه به زمین برمی گردند.

از اینجا داستان پیچیده تر و عجیب تر می شود. چیپ و گروه اعزامی که دختری ذهن خوان به نام پت کُنلی با قابلیت تغییر گذشته هم بینشان است، متوجه اتفاقات عجیبی می شوند. بعضی اشیا تبدیل به نسخه قدیمی تر خودشان می شوند، مثلا تلویزیون ها تبدیل به رادیو می شوند، سیگارها به برندهای قدیمی و از دور افتاده قدیمی برمی گردند و جهان دور و برشان به سال 1939 بازمی شود. حتی می بینند بر روی وجه رایج و پولی که خرج می نمایند به طرز مرموزی عکس ران سایتر حک شده. اعضای تیم کم کم فرسوده می شوند و می میرند. ولی انگار راه نجات همه در اسپری عجیبی به نام یوبیک نهفته است. گویا ران سایتر پیغامی از خودش به جای گذاشته که در واقع تبلیغ این اسپری است. مصرف یوبیک مانع نابودی و مرگ چیپ می شود. هر فصل کتاب با تبلیغی از همین اسپری یوبیک شروع می شود که با آب و تاب از ویژگی های مختلف و کاربردهای شگفت انگیزش می گوید.

چیپ فکر می نماید مسبب این تغییر در واقعیت و زمان دور و برشان، کُنلی است و حتی خود کُنلی هم که به همه چیز شک نموده، این اتهام را قبول می نماید. تا اینکه متوجه می شویم موجودی به نام جوری اعضای گروه را در شرایط نیمه جان نگه داشته تا از آن ها تغذیه کند. اِلا، همسر راین سایتر که مدت هاست در شرایط نیمه جان به سر می برد، این اسپری را خلق نموده تا از خودش و دیگر نیمه جان ها در مقابل جوری محافظت کند. جوری موجود قدرتمندی است که آدم هایی از جهانی واقعی هم به او یاری می رسانند. اِلا مقدار زیادی از اسپری یوبیک را به چیپ می دهد تا برای یک عمر خیالش راحت باشد. از سوی دیگر، در جایی از داستان متوجه می شویم که ران سایتر در جهانی واقعی زنده است و در غم فقدان همکاران و اعضای گروهش به سر می برد. تا اینکه او هم سکه ای پیدا می نماید که رویش چهره جو چیپ حک شده. در این مقطع خواننده نمی داند کدام یک از این شخصیت ها در واقعیت به سر می برند.

از همین خلاصه داستان هم پیداست که یوبیک چقدر روی سه گانه ماتریکس لانا و لیلی واچوفسکی تأثیر گذاشته، به ویژه وقتی به کاراکتر کیانو ریوز نئو نگاه می کنیم که سعی دارد در جهانیی واقعی که واقعی نیست و می توان قواعدش را خم کرد و اتفاقات حیرت انگیز رقم زد، گلیم خودش را از آب بیرون بکشد. این ایده هم که بدن مردم در محفظه نگهداری می شود و ذهنشان در واقعیتی مجازی زندگی می نماید، مورد دیگری از تأثیرپذیری های ماتریکس است.

نمونه بعدی شخصیت اسمیت با بازی هوگو ویوینگ است. برنامه ای درون ماتریکس که به عنوان مأموری بی رحم و شکست ناپذیر به دنبال حذف هر نوع آنومالی و آدم های دردسرساز است. ویژگی های اسمیت و کلا مأمورهای ماتریکس شباهت های زیادی به جوری دارد، موجود خطرناکی که از ذهن آدم ها تغذیه می نماید. حتی اتمسفر فیلم که حس و حال زمان پریشی دارد و مولفه های مختلف قرن بیستم را کنار هم قرار داده، مطابق با مضامین یوبیک است.

فیلم اینسپشن کریستوفر نولان هم مولفه های زیادی را با الهام از کتاب دیک خلق نموده. از جمله اینکه در فیلم می بینیم شخصیت ها سعی می نمایند در جهانی خواب، واقعیت جهان دور و برشان را تغییر دهند و به میل خودشان در بیاورند و قواعد فیزیک را به بازی بگیرند، یا این ایده که لئوناردو دی کاپریو قادر به تمیز دادن واقعیت و خیال نیست و تا انتهای داستان هم در این شک و دودلی می ماند (ایده ای که در دیگر فیلم اقتباس شده از فیلیپ کی. دیک یعنی یادآوری کامل نیز وجود داشت). در اینسپشن ایده ها را در جهانی خواب از ذهن مردم استخراج می نمایند، مثل اینرشیال ها که کارشان مقابله با ذهن خوان ها است و در جهانی ذهنی با هم مبارزه می نمایند، و استفاده از جهانی خواب برای عملیات جاسوسی و استخراج و دزدی اطلاعات مشابه همان کاری است که ذهن خوان های یوبیک با قدرت مخصوصشان می نمایند. همسر مُرده کاب که در جهان خواب حضور دارد و باعث عذاب و رنجش او می شود هم از مضامین کلیدی و مهم اینسپشن است که می توان گفت از اِلا همسر ران سایتر الهام گرفته شده.

یکی دیگر از شباهت ها، توتم است. شیئی که در اینسپشن برای معین کردن واقعیت و خواب استفاده می نمایند و در یوبیک سکه یا پول همین کارکرد را دارد.

حالا می رسیم به وانداویژن مارول که به نظر می رسد سازندگان آن یاک شیفر و مت شکمن بستری ایده آل برای پیاده کردن ایده های دیک پیدا نموده اند، البته به صورت معکوس. در این سریال واندا ماکسیموف (که کاراکترش قابل مقایسه با پت کُنلی رمان دیک است) به جای اینکه واقعیت جهان را به عقب برگرداند، با قدرت های ذهنیش شهری در نیو جرسی گروگان می گیرد و کاری می نماید تا واقعیت زندگی همه به طور کل تغییر کند تا به نظر برسد همگی در سیت کام هایی از دهه 50، 60، 70، 80 و 90 زندگی می نمایند.

در هر کدام از این دهه ها، دکور خانه ها و لباس ها و رفتار و اخلاق مردم متناسب با واقعیت جدید شهر تغییر می نماید تا جهانی که واندا ساخته فرو نریزد. حتی مثلا در قسمت دو، اجسامی مثل پهباد جاسوسی وقتی وارد فضای این شهر می شود، به شکل یک هلی کوپتر اسباب بازی در می آید تا با حال و هوای دهه 60 بخواند.

یکی دیگر از تأثیرپذیری های وانداویژن از یوبیک، تبلیغ هایی است که در میان هر قسمت از آن ظاهر می شود و به نظر سرنخ هایی در خودشان دارند و احتمالا نشانه هایی از دلیل این اتفاق ها درونشان گذاشته اند. باید دید که این سرنخ ها و نشانه ها در قسمت های آینده چه کارکردی پیدا می نمایند، ولی پیداست نیرویی پلید پشت این جریان ها است و دارد قدرت ها و رفتارهای واندا را کنترل می نماید، درست همان طور که در یوبیک شاهدش هستیم.

مهم نیست که سازندگان سریال در هنگام فراوری سریال از این کتاب یادی ننموده اند، ولی اگر در آینده به عنوان یکی از منابع الهامشان معرفی شود جای تعجبی ندارد. وانداویژن از آثار دیگری هم تأثیر گرفته، مثل فیلم استاکر آندره تارکوفسکی، و همچنین اپیزودی از سریال منطقه گرگ و میش (Twilight Zone) به نام زندگی خوبی است (Its a Good Life). مهم این است که مهم ترین و بهترین مضامین این کتاب راه خودشان را به اقتباس های مطرح و پربیننده باز نموده اند.

حتی یکی از ایده های بصری سریال هم به ذهن خود دیک زده بوده. در وانداویژن ابعاد تصویر بسته به نوع سیت کامی که در آن هستند تغییر می نماید و رنگ بندی هم از سیاه و سفید به رنگی. این ایده ای است که خود فیلیپ کی. دیک هم داشت و وقتی برای ساخت اقتباسی از یوبیک با کارگردان فرانسوی ژان پیر گورین صحبت می کرد به آن رسیده بود. البته این فیلم هیچ وقت به نتیجه نرسید و فیلم نامه اش را چاپ کردند. یکی از ایده های جذاب و رادیکال دیک در آن موقع این بود که کیفیت فیلم به مرور زمان تحلیل پیدا کند و از رنگی به سیاه و سفید برسد و کم کم شبیه فیلم های صامت اولیه شود، تا اینکه در نهایت تاریکی همه جا را فرا بگیرد.

از زمان مرگ دیک تا کنون، کارگردان های زیادی در طول دهه های مختلف سعی کردند اقتباسی از یوبیک بسازند. تامی پالوتا از همکاران ریچارد لینک لیتر بود که بعد از موفقیت A Scanner Darkly در میان منتقدها، قصد داشت یوبیک را هم به فیلم تبدیل کند. آن فیلم یکی از وفادارترین اقتباس های سینمایی از کتاب های دیک بود و پالوتا می خواست موفقیتش را تکرار کند، ولی به جایی نرسید.

البته لینک لیتر پیش از این هم تمایلی برای ساخت اقتباسی از یوبیک داشت، اما به مسائل حقوقی برخورد. سپس در سال 2011 اعلام شد که کارگردان اسکاری فیلم های سوررئال یعنی میشل گندری (کسی که فیلم درخشش ابدی ذهن پاکش معینا الهام گرفته از جهانی فیلیپ کی. دیک بود) میخواهد فیلمی با اقتباس از یوبیک بسازد، اما پایان او هم پروژه را رها کرد. حتی تری گیلیام هم که از هواداران پر و پا قرص دیک است مدتی قصد داشت تعدادی از کتاب های او را به فیلم تبدیل کند، از جمله یوبیک، ولی حس کرد در طول این سال ها ایده های زیادی از آن را در فیلم های مختلف استفاده نموده اند و منصرف شد.

گیلیام در سال 2019 گفته بود: مشکل همینجاست. خیلی از ایده های یوبیک را جاهای مختلف استفاده نموده اند. الان احتمالا اگر فیلمش ساخته شود تماشاگران حس می نمایند ایده هایش تکراری است. کنجکاوم بدانم ایده های دیک الان جواب می دهد یا نه. دیگر مطمئن نیستم چون خیلی از فیلم ها ایده های او را گرفتند و به آن پر و بال دادند.

از جهتی ناراحت نماینده است که شاید هرگز اقتباسی از یوبیک نبینیم چون آثار دیگر تا الان ایده های آن را به کار گرفتند و همه دیده ایم، ولی از جهتی دیگر دیدن اینکه قصه ای مثل یوبیک که در زمان خودش خیلی عجیب و دور از ذهن به نظر می رسید حالا در آثار پربیننده و باب میل مردم جواب می دهد و اکثریت دوستش دارند، امیدبخش است. هرچه نباشد مهم ترین چیز برای ایده ها و افکار، انتقالشان به نسل های آینده است.

منبع: Coming Soon

آژانس مسافرتی: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه