کرونا و چالش رفاه بازنشستگان - آریا بلاگ

به گزارش اعتماد، او در این مصاحبه که متاثر از کرونا به صورت غیرحضوری انجام شد درباره چشم انداز صندوق های بازنشستگی و تاثیر کرونا بر آن ها نیز می افزاید: آینده صندوق های بازنشستگی کاملا به رفتار دولت بازمی گردد. البته می توانم شرح بدهم که بخش مهمی از سرنوشت صندوق ها حتما احتیاجمند همراهی مردم با سیاست هایی است که دولت برای اصلاح نظام بانشستگی به کار می گیرد.

یکی از گروه های در معرض خطر در دوره کرونا بازنشستگان بودند. پیش از شیوع کرونا بازنشستگان نسبت به عدم کفاف دریافتی شان با شرایط اقتصادی گله مند بودند. در این دوره علاوه بر نگرانی های ابتلا، شرایط اقتصادی هم بدتر شد. وزارت رفاه چه باید می کرد؟

گروه های مشمول حمایت را باید به دو گروه فقیران و آسیب پذیر تقسیم کنیم. گروه های آسیب پذیر بالفعل فقیر نیستند ولی وقوع یک شوک از قبیل بلایای طبیعی یا یک بیماری پرهزینه که به آن اصطلاحا بیماری های فاجعه بار می گوییم یا یک تصادف آن ها را به سرعت به زیر خط فقر بکشاند.

کرونا یکی از نمونه شاخص از شوک هایی است که می تواند چنین نقشی را ایفا نماید. بخشی از بازنشستگان به خصوص در صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق فولاد و همین طور بخشی از بازنشستگان و مستمری بگیران تامین اجتماعی قطعا جزو گروه های فقیر تقسیم بندی نمی شوند، اما در گروه های آسیب پذیر می توان آن ها را لحاظ کرد. یعنی گروه هایی که به طور بالقوه استعداد یا آمادگی یا زمینه فقر را داشته باشند. به این هم توجه داشته باشیم که بخشی از بازنشستگان در دوره بازنشستگی در مشاغل غیررسمی فعالیت دارند که عمده این مشاغل هم در بخش خدمات است.

کرونا از چند جهت می توانست بازنشستگان را تحت تاثیر قرار دهد یا آسیب هایی را به آن ها وارد کند که در عمل هم مشاهدات همین فرض را تایید می نماید. بخشی از طریقی که به واسطه آسیب پذیری از خود ویروس شدند و احتمال آلوده شدن به ویروس برای آن ها بیشتر بوده، چون غالبا دارای بیماری های زمینه ای هستند.

تقریبا می توان گفت بیش از 80 درصد از بازنشستگان حداقل یک بیماری زمینه ای دارند. مثل دیابت رماتیسم یا موارد شبیه آن که ابتلا به کووید 19 را برای آن ها خطرناک می نماید. همین طور بخشی از آن ها که در مشاغل غیررسمی فعال هستند احتمالا شغل غیررسمی آن ها هم با رکود روبرو شده است.

می توان زمینه های آسیب پذیری دیگری را هم برای بازنشستگان درنظر گرفت. ازجمله اینکه با وقوع کرونا زمینه دریافت خدمات مورداحتیاج از پرستاران، زمینه ارتباط دائمی با اعضای خانواده، برقراری ارتباط عاطفی با فرزندان و اعضای خانواده به شدت کاهش پیدا می نماید و آن ها را آسیب پذیرتر می نماید. در واقع آن ها را از بخشی از مراقبت ها محروم می نماید.

شاید عامل اصلی این باشد که نزدیکان و افراد خانواده با ملاحظات وقوع بیماری یا انتقال ویروس از سرزدن به آن ها خودداری می کردند یا فاصله سرزدن به آن ها افزایش پیدا می کرد که این حتما هم بعضی مراقبت های جسمی را برای آن ها کاهش دهد و آن ها را با اختلال عاطفی روبرو کند. واقعیت این است که غالبا صندوق های بازنشستگی به سرعت دست به کار شدند و بعضی از بازنشستگانی که احتیاجمند بسته های حمایتی بودند، از جمله بسته های بهداشتی، شناسایی شدند و برای آن ها این بسته ها را در اختیارشان قرار دادند به ویژه صندوق بازنشستگی کشوری خیلی فعال تر از بقیه صندوق ها عمل کرد.

در ابتدای سال خاطرتان هست که با معین حداقل 2 میلیون و 800 هزار تومان دریافتی برای بازنشستگان سطح دریافت حقوق آن ها ارتقا پیدا کرد و در واقع بخشی از کاهش قدرت خرید بازنشستگان بر اثر تورم های سالانه جبران شد و به آستانه یا حداقل خوبی رسید. البته این 2 میلیون و 800 هزار تومان شامل همه بازنشستگان یا همه صندوق ها نمی شد. به طور طبیعی کسی که با 10 یا 12 روز کار بازنشسته شده حتما دریافتی اش از بقیه کمتر بوده است. اما سطح حداقل دریافتی برای همه گروه ها افزایش پیدا نموده است.

در مرحله بعد وقتی سیاست های حمایتی دوره کرونا اعمال شد به خصوص تسهیلات یک میلیون تومانی برای 19 میلیون خانوار بخش عظیمی از بازنشستگان هم مشمول این تسهیلات شدند. اما اینکه آیا به طور تعیین بازنشستگان به عنوان یک گروه هدف مشمول بعضی سیاست های حمایتی یا بعضی مراقبت های خاص شوند باید بگوییم که نه چنین اتفاقاتی نیفتاده است. علت هم این است که اصلا چنین سازوکار هایی وجود ندارد.

سازمان های بیمه ای در شرایط فعلی امکان اینکه بتوانند به طور تک تک نزدیک به 8 میلیون بازنشسته را مورد حمایت قرار دهند وجود ندارد. در ایران غالبا این حمایت ها توسط خانوار و بستگان نزدیک صورت می گیرد. این از خلأ های مهمی است که باید به آن توجه کنیم به ویژه با افزایش نرخ سالمندی در ایران در دو دهه آینده و تعداد سالمندان از 8 میلیون نفر به بیش از 20 میلیون نفر حتما احتیاجمند سازماندهی و تامین احتیاج های سالمندان اعم از بازنشسته و غیربازنشسته ایجاد کنیم.

بخش عظیمی از این خدمات و سازماندهی قاعدتا باید در سطح محلی و خانوادگی انجام گردد به هیچ وجه امکان اینکه یک سازمان مرکزی مثل سازمان تامین اجتماعی یا صندوق بازنشستگی کشوری بتوانند به طور متمرکز از تهران همه چند میلیون بازنشسته را به طور دائم رصد نمایند و خدمات مورداحتیاج آن ها رصد نمایند، شرایط جسمانی و روانی آن ها را پایش نمایند و به موقع و به طور متناسب بتوانند خدمات مورد احتیاج آن ها را ارایه دهند وجود ندارد.

هیچ کشوری هم تجربه ای از این جهت ندارد. اساسا تجربه سیاست های حمایتی از این قبیل به طور متمرکز یک سیاست شکست خورده است. این آن خلأیی است که در دوره کرونا به طور جدی با آن روبرو شدیم. به نظر من سازمان های بازنشستگی کشور در سطح محلی اعم از کانون های بازنشستگان یا تشکل هایی که می تواند زمینه تعلق و حفظ پیوند های دوره اشتغال را به بعد از دوره اشتغال تسری بدهد این سازمان ها باید به طور جدی تقویت شوند و بخشی از خدمات به آن ها ارایه گردد.

اساسا شیوع کرونا و ایجاد یک شرایط جدید چقدر سیاست های رفاهی ایران را به چالش کشید و آیا این پاندمی سبب شد نقاط ضعف جدیدی از سیاست های رفاهی هویدا گردد؟

همه نظام های رفاهی در روبروه با شوک های داخلی یا خارجی یا تغییر شرایط مورد محک و ارزیابی قرار می گیرند و توانایی و ناتوانی آن ها در برابر آن خطر مورد ارزیابی قرار می گیرد. نه فقط ایران برای سایر کشور های دیگر هم همین وضع حاکم بوده است.

پاندمی کرونا، به عنوان یک شرایط فراگیر جهانی که همه کشور با سطوح مختلف توسعه با نظام های مختلف بهداشت و سلامت با نظام های مختلف رفاهی با آن روبرو شدند یک نمونه بسیار خوب از شوک هایی بود که به شدت نظام های سلامت و رفاهی را به چالش کشید. در ایران هم همین طور بود. نمونه مهم از چالش های موردنظر چالشی است که نظام رفاهی کشور امریکا در روبروه با بحران عظیم سال 2008 میلادی با آن روبه رو شد و در نهایت منجر شد به شکل گیری یک نظام بازنشستگی و حمایتی جدید به نام obamacare. شکل گیری اقتصاد رفاه به طور کلی در کشور های مختلف نتیجه این تغییرات است.

اساسا شکل گیری نظام تامین اجتماعی محصول همین شوک ها و فرایند های نابسامان و به شدن نگران نماینده ای است که در یک دوره طولانی چند دهه ذهن و اندیشه و زبان اندیشمندان علوم اجتماعی را به خودش مشغول نموده بود. پاندمی کرونا هم یکی از آنهاست.

ما سال های طولانی بود که با چنین شرایطی روبرو نبودیم. پاندمی کرونا بسیاری از حوزه های سیاستگذاری ما را به چالش کشید نه فقط سیاست های رفاهی را. نه فقط ابزار های رفاهی و حمایتی. مثلا ابزار آمار و اطلاعات ما را خیلی بیشتر از آ به چالش کشید. سیاست های مدیریت شهری را به شدت به چالش کشید. نظام مراقبت های بهداشتی و سلامت را به شدت به چالش کشید. حتی نظام آموزش های شهفرایندی به شدت مورد چالش نهاده شد.

قطعا نظام رفاهی بابت این شوک بیش از سایر نظام ها به چالش کشیده شد. آیا در شرایطی که یک پاندومی با فراگیری جهانی توانسته بسیاری از مشاغل را تعطیل کند، ارتباطات اجتماعی را در مرحله ای تا حد کامل به تعطیلی بکشاند، ارتباط تماس مستقیم آدم ها را از بین ببرد و به همین دلیل بسیاری از مراقبت هایی که افراد احتیاج داشتند از بین رفته است. همین طور کسب و کار هایی که احتیاج به ارتباط چهره به چهره بین فروشندگان یا خریداران یا مشتریان و فروشندگان شان بوده این ها از بین رفته است. درآمد های این مشاغل از بین رفته است.

بسیاری از افرادی که در بنگاه های خدمات رسانی مثل خدمات ورزشی، گردشگری، تامین غذا، شهری، شغل شان را از دست داده اند و به همین دلیل به گروه های آسیب پذیر و احتیاجمند یاری تبدیل شده اند. آیا ما چنین آمادگی برای شناسایی سریع این گروه ها داشتیم یا نداشتیم. آیا توانایی شناسایی نوع یاری به هر کدام از این گروه ها احتیاج داشتند را داشته ایم یا خیر؟ آیا آمادگی لازم برای تامین و ارایه به موقع و در زمان مناسب و مکان مناسب برای آن ها باید ارایه می دادیم را داشتیم یا نداشتیم این ها سوالاتی بود که در برابر نظام سیاستگذاری رفاهی ما نهاده شد.

بسیاری از آسیب هایی که با آن روبرو شدیم در این شوک وارد شده عظیم و فراگیر برای ما آشکار شد؛ خلأ ها و ناتوانی ها ما آشکار شد. اساسا می توان گفت یکی از کارکرد های کرونا این بود که تاب آوری اقتصادی، اجتماعی و رفاهی کشور ها را به طور جدی محک زد.

بازنشستگان می گویند مدت ها کار کردیم و حالا که باید استراحت کنیم باز هم مجبوریم کار کنیم تا خرج و مخارج مان کفاف داده گردد. اگر شرایط بازنشستگانی که در سال هایی که ایران اقتصاد بهتری داشته این باشد برای جوان تر ها این پرسش پیش می آید که ما چه سرنوشتی خواهیم داشت؟

ما با واقعیت های تلخی روبرویم. اولین واقعیت این است که هم مستمری پرداختی بازنشستگان تکافوی هزینه های آن ها را نمی دهد و هم اینکه به صورت مستمر با تورم های دو رقمی که گاهی تا 35 درصد رسیده، قدرت خرید آن ها کاهش پیدا نموده و معمولا ترمیم هایی که در گذشته اجرا شده هم نتوانسته این کاهش قدرت خرید ناشی از تورم را جبران کند.

واقعیت تلخ دوم هم تبعیض است؛ هم تبعیض افقی و هم عمودی. به این معنا که افرادی در یک تراز شغلی که در سال های مختلف بازنشسته شدند هم به صورت اسمی و هم واقعی دریافتی یکسانی ندارند و بسیار متفاوت است؛ حتی اگر کسانی که زودتر بازنشسته شده اند از توانایی و تخصص بالاتری برخوردار بوده باشند. مثل استادان دانشگاهی که با تراز علمی بالاتری در سال های گذشته بازنشسته شده باشد که ممکن است حقوقش بسیار کمتر از کسی باشد که در سال های بعد با عملکرد پایین تری بازنشسته شده. این تبعیض البته فقط درون صندوقی نیست و بین صندوقی هم وجود دارد.

متاسفانه نابرابری بسیار جدی بین مشاغل همسان و هم تراز در بین بازنشستگان صندوق های مختلف وجود دارد. هر دوی این ها باعث می گردد که حس بی قدرتی و تبعیض و بی عدالتی میان بازنشستگان صندوق های مختلف بازنشستگی به وجود آید.

به طور قطع بسیاری از بازنشستگان، به خصوص کسانی که با سطوح پایین شغلی و درآمدی بازنشسته شده اند، امروز با ناتوانی در تامین هزینه های زندگی شان روبرو هستند و شرایط خوبی ندارند. بخش عظیمی از این ها مسائل ساختاری است که باید با اصلاح ساختار حقوق و دستمزد جبران گردد و بعضی از آن ها هم احتیاجمند اقدامات فوری مانند همسان سازی حقوق بازنشستگان یا ایجاد حداقل حقوق است که به خصوص در سال 98 به صورت جدی مورد توجه دولت نهاده شد. این دو اقدام یعنی معین 2 میلیون و 800 هزار تومان در ابتدای سال برای بازنشستگان صندوق کشوری و در مرحله بعد اجرای قانون همسان سازی که آغاز شده و باید ادامه پیدا کند و متناسب سازی حقوق بازنشستگان تا حد زیادی اقداماتی که برای ترمیم حقوق آن ها و جبران بخشی از قدرت خرید از دست رفته می تواند یاری کند. اما قطعا راهکار نهایی نیستند.

راهکار نهایی را باید در اجرای نظام چند لایه بیمه های اجتماعی جست وجو کنیم که از دو سال قبل توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تقدیم دولت شده. باید هم اصلاحات ساختاری و هم سیستمی و هم پارامتریک در نظام بیمه های اجتماعی اجرا گردد وگرنه نابرابری و عدم تکافو در سال های آینده ابعاد بسیار بدتری پیدا می نماید. بخش عظیمی از این کاستی در صندوق های بازنشستگی، در شوک های عظیمی مثل کرونا خودش را نشان داده است.

هم تحریم و هم کرونا به عنوان دو بحرانی که هم افزا شدند، باعث شدند که بازنشستگان به عنوان مهم ترین گروه آسیب پذیر که به سرعت به زیر خط فقر سقوط کردند یا زمینه سقوط دارند شناسایی شوند. یک نکته مهم که شما به درستی در سوال اشاره کردید، تاثیر آن به عنوان یک عامل انگیزشی در کارکنان است. کوشش برای بانشستگی پیش از موعد، بخشی از واکنشی است که کارکنان نسبت به این شرایط دارند.

بیم و نگرانی از شرایط اقتصادی و بی قدرتی در دوران بازنشستگی باعث می گردد که افراد کوشش نمایند در سنین پایین تر مثلا 45 سالگی، 50 سالگی یا 52 سالگی بازنشسته شوند که تا وقتی هنوز فرصت کار کردن دارند، جای پایی در بازار کار برای خودشان فراهم نمایند. یک تاثیر مهم دیگر یا یک انعکاس دیگر از این نگرانی متاسفانه در قالب فساد در سیستم اداری ممکن است نمایان گردد.

یعنی کارکنان برای اینکه بتوانند پشتوانه اقتصادی مناسبی برای دوران بازنشستگی خود فراهم آورند و از همترازان خود در بخش خصوصی عقب نمانند، متاسفانه ممکن است دست به رفتار خلاف اخلاق و قانون بزنند و این باعث می گردد کارکنان اداری در دهه آخر کاری خودشان با وجود تمام فرایند اخلاق کاری که در گذشته داشته اند، دست به رفتار های خلاف قاعده بزنند. به همین دلیل هر اندازه کوشش کنیم که آینده اطمینان بخش تر و مطمئن تری برای کارکنان در دوران بازنشستگی رقم بزنیم، تا حد زیادی به سلامت نظام اداری یاری نموده ایم. نکته بعد اینکه یکی از پیامد های این شرایط نامطلوب، بی اعتبار شدن حضور در نظام دیوان سالاری کشور است. نتیجه این شده که نیرو های نخبه، توانمند و خلاق تمایلی برای حضور در بخش عمومی ندارند، تمایلی برای استخدام در نظام دیوان سالاری ندارند و پیامد مهمش این بوده که به تدریج نظام دیوان سالاری دولت از نیرو های خلاق خالی می گردد.

شیوع کرونا عملا با آخرین سال سده حاضر و آزمون و خطا های به دست آمده در خصوص سیاست های رفاه در ایران بعد از بر سر کار آمدن دولت مدرن همراه بوده تا چه اندازه با وجود بحران های صندوق های بازنشستگی می توان چشم انداز سده بعد را ترسیم کرد؟

آینده صندوق های بازنشستگی کاملا به رفتار دولت بازمی گردد. البته می توانم شرح بدهم که بخش مهمی از سرنوشت صندوق ها حتما احتیاجمند همراهی مردم با سیاست هایی است که دولت برای اصلاح نظام بانشستگی به کار می گیرد یا به زبان دیگر سرنوشت صندوق ها بستگی کامل دارد به شکل گیری یک اجماع ملی که نتیجه یک گفت وگوی فراری میان دولت، نخبگان اجتماعی و عموم مردم است. اگر این مصاحبه و اجماع نباشد به هیچ عنوان امکانی برای اصلاح صندوق های بازنشستگی نیست و البته پذیرفتن اینکه صندوق های بازنشستگی نباید وجه المصالحه و وجه المنازعه گروه های سیاسی قرار بگیرند.

باید برای صندوق های بازنشستگی یک دیوار آتش ایجاد کنیم؛ هر نوع مداخله مخرب از حوزه سیاست برای صندوق های بازنشستگی را باید ممنوع کنیم. هر نوع هزینه و خرج کردن از صندوق های بازنشستگی برای جلب رای و محبوبیت را باید به صورت جدی ممنوع کنیم. بخش عظیمی از آسیبی که صندوق های بازنشستگی امروز دارند تحمل می نمایند نتیجه مداخله بی مورد حوزه سیاست است؛ طرح های بازنشستگی پیش از موعد که متاسفانه به کرات در گذشته تصویب شده اند عامل اصلی تخریب منابع صندوق های بازنشستگی و تبدیل آن به قلک های سیاستمداران بوده.

من از نمایندگان محترم مجلس استدعا می کنم، خواهش می کنم که با هیچ پیشنهاد جدیدی برای بازنشستگی پیش از موعد موافقت ننمایند بلکه کوشش نمایند با ایجاد یک اجماع ملی سن بازنشستگی را به تدریج افزایش دهند و قوانین مربوط به نرخ بیمه پردازی را اصلاح نمایند. قوانین مربوط به نحوه محاسبه مستمری را به تدریج اصلاح نمایند و به وجوه پرداختی حق بیمه در طول عمر تسری دهند.

استدعا می کنم که از مداخله برای گماشتن و انتصابات مدیران صندوق ها و بنگاه های وابسته به آن ها جلوگیری نمایند. اگر امروز اهتمامی برای صیانت از این صندوق ها نداشته باشیم، در آینده باید در انتظار بی ثباتی های عظیم سیاسی و اجتماعی باشیم و از دست رفتن امید و پشتوانه های بعد از بازنشستگی. اگر امروز با قوانین مخرب و مداخله های بی جا و فرصت طلبانه در صندوق های بازنشستگی باد بکاریم، بی شک در آینده توفان درو خواهیم کرد.

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا