چند پرسش و پاسخ برای شفاف سازی ثبت جهانی خوشنویسی - آریا بلاگ

انجمن خوشنویسان ایران نشستی را با حضور تعدادی از مسئولان این انجمن و اصحاب رسانه برگزار کرد. در این نشست بر این نکته تاکید شد که موضوع ثبت هنر خوشنویسی به نام ایران به آن شکلی که در بعضی رسانه ها و در فضای بیرون منتشر شد، نبوده است و دوستان یونسکو درواقع توانستند برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران را به ثبت برسانند که همزمان کشورهای دیگری هم این درخواست را داشتند.

این نشست که با حضور علی شیرازی (عضو شورای ارزش یابی انجمن)، علی اشرف صندوق آبادی (نایب رئیس انجمن)، عارف براتی (مدیر اجرایی انجمن)، میرحیدر موسوی (شورای عالی انجمن) و حجت الله مرادخانی (پژوهشگر و استاد دانشگاه) همراه بود، حول محور برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران برگزار گردید و اصحاب رسانه به همین دلیل پرسش ها را مطرح نمودند.

روز خوشنویسی چگونه در تقویم ثبت شد؟

در ابتدای نشست چند پرسش و پاسخ برای شفاف سازی ثبت جهانی خوشنویسی، میرحیدر موسوی از اعضای شورای عالی انجمن سخنرانی کرد و ضمن اشاره به این نکته که اصحاب رسانه یک گام از همه افراد جلوتر هستند و بادقت و حساسیت بالاتری موضوعات را دنبال می نمایند، اظهار کرد: انجمن خوشنویسان ایران یک نهاد کاملا مردمی است که بدون دریافت کوچکترین بودجه ای از دولت مستقل کار خودش را دنبال می نماید. انجمن خوشنویسان ایران الان در این شرایط و با وجود مسائل اقتصادی که گریبان گیر مجموعه انجمن ها و فعالیت های فرهنگی و هنری است، ولی به لطف خدا و با توجه به ریشه عمیقی که به هر حال در فرهنگ و هنر این مرز و بوم دارد و با 71 سال سابقه فعالیت، کارهای خودش را مستقلا دنبال می نماید و خدا را شاکریم که امروز می توانیم بگوییم انجمن خوشنویسان ایران به عنوان یکی از مقتدرترین انجمن های هنری نه فقط در ایران بلکه در جهان می تواند مطرح باشد.

وی بعلاوه پیرامون چند پرسش و پاسخ برای شفاف سازی ثبت جهانی خوشنویسی ادامه داد: انجمن خوشنویسان که حدود 350 شعبه در سراسر کشور دارد چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور فعالیتی را به صورت کاملا منسجم، هدفمند و با برنامه دنبال می نماید و طیف وسیعی از علاقمندان و کسانی که دغدغه هنر خوشنویسی را دارند پوشش می دهد.

موسوی افزود: الان می توانیم بگوییم که انجمن خوشنویسان ایران این میراث گرانبهایی که گذشتگان برای ما به ارمغان گذاشته اند، به درستی هم حفاظت نموده، هم ترویج داده و هم اینکه واقعا امروز می توانیم ادعا داشته باشیم که جوانان برومندی وارد عرصه خوشنویسی شده اند که در این حوزه آثار بسیار درخشانی را از آنان می بینیم. نه فقط در مرکز بلکه در تمام جای جای کشور.

وی ادامه داد: بطوریکه می توانیم ادعا کنیم در حال حاضر یکی از دوران طلایی خوشنویسی ایران امروز ماست که به همت همه استادان والامقام ما، شورای ارزش یابی و تمام استادانی که در جای جای ایران با همه مسائل در کنار صداقت، عشق، علاقه و اشتقیاقی که به این حوزه هنری دارند، در کل کشور می بینیم که فعالیت این عزیزان به قدری گسترده شده که جوانان برومندی رشد نموده و آثاری را خلق نموده اند. این کارنامه ارزشمند ماست؛ وقتی که می بینیم که در سطحی که عموما ترک ها میدان دار بودند، خوشنویسان ایرانی هستند که جایزه های ویژه را می برند و از کسانی که مدعی هستند، جلوترند.

موسوی در ادامه اظهار کرد: یکی از کارهای ارزشمندی که انجمن خوشنویسان ایران انجام داد و حداقل سه سال برای آن کوشش شد، این بود که یک روز تعیین را در تقویم به نام روز خوشنویسی ثبت کند. به ما گفته شد که شما باید به مدت سه سال برنامه های مدون در این هفته را داشته باشید و پرونده ای تشکیل دهید تا به نتیجه برسید. به هر حال ما به همت مجموعه کشور و کمیسیون فرهنگی انجمن خوشنویسان، سه سال برنامه ریزی کردیم و توانستیم که این روز را ثبت کنیم و نام هنر خوشنویسی را در تقویم بیاوریم.

عارف براتی، مدیر اجرایی انجمن خوشنویسان نیز در ادامه این نشست صحبت کرد و گزارشی از فعالیت های انجمن خوشنویسان در این چند سال اخیر ارائه داد: انجمن خوشنویسان یک انجمن مردم نهادی است که به بودجه دولت وابسته نیست و از سال 1329 شروع بکار نموده و امروزه در سراسر ایران و خارج از ایران شعبه دارد که تمام این شعب دارای مجامع هستند و از اعضای خود که فارغ التحصیلند در مجامع شرکت می نمایند و هیات مدیره خودشان را انتخاب می نمایند و شورای خودشان را که انتخاب کردند از بین شورای مدیران انتخاب می شوند.

ایران در محافل بین المللی شرایط مناسبی ندارد

علی شیرازی که در شورای ارزش یابی انجمن فعالیت دارد نیز در این نشست گفت: همانطور که آگاه هستید، حوزه فرهنگی و هنری ایران در دوره های گذشته بسیار فراگیر بوده است. حوزه فرهنگ فقط مرزهای جغرافیایی نیست لذا امروز ما دستاوردهایی داریم که مورد ادعای همسایگان ما قرار گرفته است. فرض کنید در مقام شعر و ادب ما شاعران بسیار زیادی داریم که به فارسی شعر گفته اند و در ایران مرکزی فعالیت می کردند امروزه اما مقبره بعضی از این بزرگان در کشورهای همسایه هستند و این کشورها درصدد این برآمدند تا جایی که می توانند از این دستاوردها استفاده نموده و به نام خودشان به ثبت برسانند.

وی پیرامون چند پرسش و پاسخ برای شفاف سازی ثبت جهانی خوشنویسی ادامه داد: ما ایرانی ها از اینجا به فکر افتادیم که دستاوردهای خودمان را حفظ کنیم. انجمن خوشنویسان که یک نهاد کاملا مردمی است، پیشنهاد داد که خوشنویسی و به ویژه خط نستعلیق، خط شکسته و خط تحریر را به نام ایران به ثبت برسانیم. منتها این کار فقط بر عهده انجمن نیست. بطور کلی در مجامع بین المللی شرایط کشورها بستگی به آن تیمی دارد که از آن پرونده دفاع می نمایند.

شیرازی بعلاوه اظهار کرد: ما الان در محافل بین المللی وزن لازم را متأسفانه نداریم، چرا که در بسیاری از کمیته های بین المللی ایران عضویت ندارد. مثلا ترکیه رئیس یکی از این کمیسیون های بین المللی است یا ریاست یکی از جشنواره های مهم بین المللی که زیرمجموعه سازمان کنفرانس اسلامی است را برعهده دارد و اینها از این امکانات و محققان استفاده می نمایند. این در حالی است که الان در کشور ترکیه، خوشنویسان فقط در استانبول هستند و شما در آنکارا یک خوشنویس درجه چهار هم نمی بینید و حتی اگر یک صفحه خوشنویسی به دست مردم بدهید، ممکن است برعکس در دست بگیرند.

عضو شورای ارزش یابی انجمن خوشنویسان ایران گفت: اگر امروز ایران جایگاهی دارد، هم به علت گذشته پررنگ و معتبرش و هم به علت فعالیت انجمن خوشنویسان است و هم کسانی که به صورت فردی و شخصی توانستند در این چند دهه اخیر از هنر خوشنویسی ما دفاع نمایند. در بسیاری از جشنواره هایی که ما در خارج از کشور شرکت می کردیم که معمولا به وسیله امارات برگزار میشد، از هر کشوری یک خوشنویس و بعضی اوقات دو خوشنویس را دعوت می کردند. مثلا از ایران دو خوشنویس را دعوت می کردند. در هر صورت در این جشنواره ها به گونه ای بود که مثلا ما می دیدم سفرای همه کشورهایی که دعوت شده اند، حضور دارند ولی از کشور ما یک نفر از طرف دولت حضور نداشت و ما یتیم بودیم و فقط به پشتوانه هنر هزار ساله می توانستیم جایگاه خوشنویسی را حفظ کنیم.

اینگونه نبود که هنر خوشنویسی به نام ایران ثبت شده باشد

شیرازی ادامه داد: موضوع این ثبت هم بر اساس آن چیزی که در بعضی رسانه ها و در فضای بیرون منتشر شد، به گونه ای بود که هنر خوشنویسی به نام ایران ثبت شده است اما من فکر نمی کنم چنین چیزی بوده باشد. دوستان ما در یونسکو درواقع توانستند برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران را به ثبت برسانند که همزمان کشورهای دیگری هم این درخواست را داشتند. در این حد هم ما از دوستانی که این کار را کردند تشکر می کنیم؛ اما امیدواریم که به یاری شما دوستان اصحاب رسانه به گونه ای مطالب منتشر شوند که در آینده دست ما بازتر باشد که بتوانیم در این زمینه قدم هایی برداریم.

خوشنویسی را به صورت گسترده در سراسر ایران تبلیغ کردیم

در این نشست بعلاوه میرحیدر موسوی از اعضای شورای عالی انجمن انجمن خوشنویسان ایران سخنرانی کرد و ضمن عرض تبریک به مناسبت ثبت ملی پاسداشت از هنر سنتی خوشنویسی ایران گزارشی از عملکرد انجمن ارائه داد: ما 350 شعبه در سراسر کشور داریم و در هر شهری یک شعبه داریم و خوشنویسی را به صورت گسترده در سراسر ایران تبلیغ کردیم و مردم می توانند از نزدیک با شعب ما ارتباط بگیرند.

وی ادامه داد: برگزاری نمایشگاه ها، همایش ها، سخنرانی ها و جشنواره های مختلف در سراسر کشور و در استان های مختلف همگی بر رشد و شکوفایی این هنر تأثیر گذاشته است. اگر شما آثار دهه 30، 40 و 50 خوشنویسی ایران را رصد کنید، با خوشنویسان زیر 30 سال حال حاضر ما حتی قابل مقایسه نیست. خوشنویسان جوان ما درحال حاضر خیلی رشد و شکوفایی پیدا نموده اند.

موسوی بعلاوه افزود: من 35 سال است که کار خوشنویسی انجام می دهم و انجمن خوشنویسان باعث شد تا من وارد این حوزه شوم. طی این مدت شاهد فعالیت های خیلی خوبی از سوی انجمن بودیم، خیلی خوب و البته نه در حد ایده آل؛ بالاخره باتوجه به امکانات و شرایط موجود و کم و کاستی ها توانستیم 6 دوره از برنامه دوسالانه خوشنویسی ایران را با مسائل اقتصادی بسیار زیاد برگزار کنیم. استقبال خوبی داشتیم. دوسالانه بعلاوه بخش حضوری داشت که از تمام ایران و از همه شعبات پا پیش گذاشتند و این رویداد بزرگ را رقم زدند. همه بزرگان خوشنویسی از همه دوره ها زحمت کشیدند و خوشنویسی را نسل به نسل به ما رساندند. ما نیز تا جایی که بتوانیم سعی کردیم که این هنر را انتقال دهیم و باعث رشد و شکوفایی آن شویم.

آیا واقعا در دوران طلایی تاریخ خوشنویسی ایران قرار داریم؟

در ادامه این نشست اصحاب رسانه سوالاتشان را مطرح نمودند. خبرنگار به همین دلیل از علی اشرف صندوق آبادی چنین پرسید: شما در سخنانتان اشاره کردید که ما درحال حاضر دورانی را سپری می کنیم که دوران طلایی تاریخ خوشنویسی است. باتوجه به نقدهایی که در این حوزه مطرح می شود به لحاظ جایگاه خوشنویسی ایران در سطح جهانی، آیا دادن این لقب به این دوران چندان درست به نظر می رسد؟

صندوق آبادی پاسخ داد: ما یک وظیفه و رسالتی داریم که در دو بخش مطرح می شود؛ نخست حفظ میراث ارزشمندمان که از قدما به جای مانده است. یعنی انجمن خوشنویسان ایران حافظ این گنجینه ارزشمند هنری است که هفتاد و یک سال و به همت همه استادان بزرگ این میراث نگهداری شد.

وی ادامه داد: دو، بحث ترویج و تعالی این هنر. انجمن خوشنویسان ایران در حوزه تعالی و ترویج هنر خوشنویسی خیلی نقش داشته است. اما تعالی خوشنویسی این است که ما از تمام ظرفیت تخصصی انجمن خوشنویسان ایران به وسیله استادان عزیز در سراسر کشور استفاده کردیم که این هنر را به صورت اصولی تعلیم و تربیت بدهند. امروز ما شاهد این هستیم که جوانانی که از گوشه و کنار ایران بروز و ظهور پیدا نموده اند، از لحاظ هنری آثاری ارائه داده اند که از پیشکسوتان ما هم جلوتر است و این یک نتیجه ارزشمند و تعالی انجمن است.

صندوق آبادی بعلاوه به صحبت هایش افزود: امروز هنر خوشنویسی از نظر کیفی دارد جایگاه خودش را به دست می آورد. اما اینکه انجمن خوشنویسان ایران در حوزه بین المللی کارایی نداشت، درست نیست. این انجمن یک نهاد مردمی با محدودیت های متنوعی است. ما نه از نظر ساختاری نه از نظر اداری و نه از نظر تشکیلاتی هیچ ارتباطی با داستان ثبت نداریم و فقط می توانیم مدعی باشیم. ما فقط می توانیم حرف دل خوشنویسی ایران را و خودمان را ارائه کنیم و پیگیری کنیم.

برای تماشا یک مسئول باید ساعتها پشت در باشیم

نایب رئیس انجمن خوشنویسان ایران توضیح داد: انجمن خوشنویسی ایران متقضاضی است. ما برای تماشا یک مسئول باید وقت بگیریم و چه بسا ساعت ها که هیچ، روزها و هفته ها پشت در باشیم. ما جایگاه تشکیلات اداری نداریم. تقاضای ما این بوده که ما باید حافظ گنجینه های ناملموس یا ملموس خودمان باشیم. ما عملا آنچه که از دستمان برمی آمده برای حفاظت از این هنر انجام داده ایم. استادان بزرگ ما این هنر را ترویج داده اند، تبلیغ هم نموده اند و رشد هم داده اند. اما در سطح بین المللی دست ما کوتاه است و کاری جز تقاضا نمی توانیم بکنیم.

وی در ادامه اظهار کرد: ما از اول متقاضی ثبت نستعلیق و خط شکسته بودیم و پیگیری هایمان را نیز انجام دادیم. اینجا وزارت ارشاد، وزارت علوم، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و نمایندگی یونسکو است که اختیارات لازم را برای پیگیری این مسئله دارند. ما در حوزه میراث بحث هایی را پیگیری کردیم. مثلا شیوه استاد امیرخانی را ثبت ملی کردیم. هرچه از ما خواستند، حضور پیدا کردیم مواردی که خدمت شما عرض می کنم، گزارش است. ما روز اول به فضای مجازی اعتماد نکردیم و سعی کردیم ترجمه کنیم، ببینیم و خودمان نیز بخواهیم.

صندوق آبادی گفت: روز گذشته جلسه ای با دکتر ایوبی داشتیم که توضیحاتی درباره این ثبت برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران به ما دادند. پاسداری عنوان برنامه است که کشورهای زیادی برای آن درخواست داشتند؛ چون خوشنویسی موضوع مشترکی است. منتها همه این کشورها همزمان این درخواست را در قالب برنامه پاسداری داشته اند و پرونده آنان آنالیز شده است. ما همچنان مصریم که یک کمیته تخصصی ای را در این زمینه داشته باشیم که عزیزان ما در یونسکو، میراث فرهنگی، وزارت ارشاد و اساتید ما در آن باشند که این هنر خوشنویسی را به عنوان یک گنجینه ارزشمند پاسداری نمایند و پایه ای باشد برای ثبت نستعلیق و تعلیق.

وی در ادامه از اصحاب رسانه چنین درخواست کرد: حرف ما این است؛ اگر امروز از شما عزیزان دعوت کردیم، اینجا حضور پیدا کنید بحث اولویت است. یعنی الان یکی از مباحثی که در همین موضوع مطرح شده، آموزش خوشنویسی در مدارس است. الان ما در نظام آموزشی چقدر توانستیم خوشنویسی را داشته باشیم؟ از وزیر محترم آموزش و پرورش باید بخواهیم که ببینیم چگونه این هنر را تسری ببخشیم.

با افکار عمومی بازی کردند

حجت الله مرادخانی، پژوهشگر و استاد دانشگاه در ادامه این نشست چنین اظهار کرد: آنطور که مسلم است درباره ماجرای ثبت شدن یا نشدن خوشنویسی، نقد اصلی صراحتا به این وارد است که چرا کاری که صورت نگرفته را ما به خطا باید معرفی کنیم؟ چیزی به عنوان خوشنویسی ایران در یونسکو به ثبت نرسیده و موضع گیری شخص وزیر میراث فرهنگی و خیلی از رسانه ها این را به اشتباه به افکار عمومی نشان داد و این به بازی گرفتن افکار عمومی خطایی است که سرمایه های اجتماعی را در کشور از بین می برد و اصلا شوخی بردار نیست.

این پژوهشگر ادامه داد: ارجاع من به گزارش رسمی است که بر روی سایت یونسکو واقع شده است. چیزی که به نام ایران به ثبت رسیده، برای برنامه خوب و حفاظتی از هنر خوشنویسی در ایران است. چیزی که اما درخصوص کشورهای عربی رخ داده، شامل دانش، مهارت ها و برنامه ها و تمام آن چیزی که مربوط به یک عنصر فرهنگی است را به ثبت رسانده اند. کشور ترکیه هم حسن خط را با عنوان خوشنویسی، سنتی در هنر اسلامی به نام ترکیه به ثبت مستقل رسانده و چیزی به نام ایران به ثبت نرسیده است.

وی بعلاوه افزود: روی خود این قضیه پاسداری حالا من چند سوال دارم. یکی اینکه چیزی به عنوان برنامه ملی پاسداری از خوشنویسی اصلا نداریم. اگر داریم، یک نسخه آن را نشان دهند. وقتی ما از یک چیزی به عنوان سند ملی یاد می کنیم، یعنی باید در یک نهاد یا مرجع بالا دستی مثل شورای عالی انقلاب فرهنگی یا دیگر شوراها به تصویب رسیده باشد. برنامه های کمی، آینده اش، اهدافش و...؛ همچین چیزی اصلا وجود ندارد.

چرا کاری را که انجام نداده ایم، باید ادعا کنیم که نموده ایم؟!

مرادخانی گفت: پرونده ای که ارسال شده صرفا توضیح اقدامات ارزشمند انجمن خوشنویسان در طول چند دهه اخیر است که مکتوب شده و به نام این برنامه پاسداری فرستاده شده است. نکته مهم این است که اقداماتی که دیگر اعضا و نهادها در زمینه خوشنویسی انجام داده اند، اصلا دیده نشده و انگار که عزیزان خط را اصلا با خوشنویسی اشتباه گرفته اند.

این پژوهشگر در ادامه اظهار کرد: ایراد جدی تر برمی شود به عبارت برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران خوشنویسی مال ایران است و به عقیده من در آوردن عنوان در کاملا مصلحت اندیشی شده است و این مصلحت اندیشی برای این بوده که خاطر کشورهای عربی و ترکیه مکدر باشد. شما فکر کنید، برنامه ملی پاسداری از خوشنویسی در ایران اصلا معنی دارد؟

وی در ادامه اظهار داشت: همانطور که عرض کردم این به بازی گرفتن افکار عمومی است و تلخی اش هم این است که هیچ نهادی موضع گیری نکرد. من امیدوار بودم که انجمن خوشنویسان حداقل در این رابطه موضع گیری می کرد. برنامه ایران به نحوی ثبت شده که به عنوان یک برنامه خوب مورد استفاده سایر کشورها قرار بگیرد. متأسفانه موضع گیری که وزارت میراث فرهنگی نموده بود، به صورت افراطی بر این اصرار داشت که برنامه پاسداری از اهمیت بالایی برخوردار است در صورتی که طبق گزارش های یونسکو همچین چیزی صحت ندارد.

مرادخانی در عین حال با اشاره به این نکته که ثبت پاسداری اتفاق بدی نیست، ادامه داد: این برنامه که ثبت شده اتفاق بدی نیست. فقط نکته این است که ما چرا باید کاری را که انجام نداده ایم، ادعا بکنیم که نموده ایم.

در ادامه نشست خبرنگار مجددا سوالی را با علی اشرف صندوق آبادی مطرح نمود: انجمن خوشنویسان ایران قسمتی را که مربوط به وظایفش بوده را به درستی انجام داده و برنامه خوشنویسی ایران را جهت ثبت ملی ارائه نموده است. اما مسئله ای که وجود دارد این است که در چنین مسئله حساسی انجمن نباید صرفا به ارائه یک برنامه بسنده می کرد. به نظر شما آیا زمان ارتقای ساختاری انجمن خوشنویسان ایران نرسیده است؟

نایب رئیس انجمن خوشنویسان ایران نیز پاسخ داد: هر چه از ما درخواست داشتند، ما قرار دادیم و جوابگوی آن نیز هستیم. شما فکر می کنید جمع استادانی که در اینجا حضور پیدا نموده اند، حقوق می گیرند؟ نخیر اینها عشق به هنر و فرهنگشان است که باعث شده شب و روز کار نمایند. عزیزان ما حتی حق جلسه هم به زور می گیرند منتها ما یک توان و ظرفیت محدودی داریم.

عارف براتی، مدیر اجرایی انجمن خوشنویسان نیز در آخر این نشست اظهار کرد: واقعا از برادر عزیزمان آقای مرادخانی تشکر می کنم و اگر از ما برآید باید از ایشان خواهش کنم که در انجمن به عنوان پژوهشگر در خدمت ایشان باشیم. من از طرف خودم، به عنوان مدیر اجرایی انجمن ضمن عرض تشکری که از مقامات برای حفظ این میراث دارم اما اعتقادم بر این است که آقای مرادخانی به درستی موضوع را تشریح کردند.

وی بعلاوه ادامه داد: بنده از نظر شخصی خودم نظرات آقای مرادخانی را تأیید می کنم و این باید مبنای گزارش ما باشد. خودتان می دانید که مصلحت اندیشی ها نفس ما را گرفته و دارد خفه مان می نماید.